Vocabulario del idioma zapoteco istmeño (diidxazá)

Corregido y aumentado
La referencia obligada del zapoteco en Internet
Recopilación de Oscar Toledo Esteva y familia
Bicaa ta Oscar Toledo Esteva ne binnilidxi

 
Las mujeres de Juchitán son las gentes del trópico, que llevan vestidos casi luminosos, en que el color parece que canta.
Ca gunaa' sti guidxiguié' nabesaca' hra hruzaani' gubidxa, nacuca' lári hruzaani ga, ne hrului' cayuunda.

Para la preservación de la cultura nacional y el aprendizaje de idiomas autóctonos, se creó un diccionario del idioma zapoteco istmeño con 23600 definiciones, que recrean el alma y el espíritu diidxazá, compilado por Oscar Toledo Esteva y familia, el cual está disponible en su totalidad en estas páginas.

El istmo oaxaqueño conserva las tradiciones antiguas con más ahínco que otras regiones, en primer lugar, el idioma: uno de los más musicales, de ritmo más armonioso. Por esto, creamos con un programa estelar en la plataforma G12 bajo el «Windows» Fénix, un diccionario diidxazá a castellano y un traductor castellano a diidxazá. El compendio de esta cultura milenaria prevalecerá con las ciencias de la computación.

 

El idioma es la última trinchera que se opone a los conquistadores.

Ti diidxa nacani' ti le' ni bia'na ti que chu' tu lá ucaa ñee yanninu'.


 

A B C Ch D F G H I J L M N Ñ O P Q R S T U V X Y Z

A nja' - Azugueda
Zapoteco
 
  Significado en castellano
 
A nja'  Así, si, cierto, es cierto, es verdad (interjección)
Abati' (Gabati')  A ningún lado, a ninguna parte, en ningún lado, de ningún modo, en nada
Abati' gasti'  En ningún lado hay, no hay en ninguna parte
Abati' huachee' ne lii  No he fallado contigo, te he sido fiel, en nada te he fallado
Abati' huayaa'  No he ido a ningún lado
Abati' huayaa' ne lii  No he ido a ningún lado contigo
Abati' huayebe'  Él (ella) no ha ido a ningún lugar
Abati' huayecabe'  Ellos no han ido a ninguna parte
Abati' huayelu'  No has ido a ningún lado
Abati' huayetu'  Ustedes no han ido a ningún lado
Abati' huayudu'  No hemos ido a ninguna parte
Abati' huayuunu'  No he ido contigo a ninguna parte
Abati' qui hridxela'  No encuentro en ninguna parte
Abati' qui hrineeni'  No lleva a parte alguna, no lleva a ningún lado
Abati' qui huadxela'  No he encontrado en ninguna parte
Abati' qui nidxela'  No encontré en ninguna parte
Abati' qui zadxela'  No encontraré en ninguna parte
Abati' qui ziaa'  No iré a ningún lado, no iré a ninguna parte
Abati' qui ziaa' ne lii  No iré a ninguna parte contigo
Abati' qui zieebe'  Él (ella) no irá a ninguna parte
Abati' qui zieecabe'  Ellos no irán a ninguna parte
Abati' qui zieelu'  No irás a ninguna parte
Abati' qui zieetu'  Ustedes no irán a ninguna parte
Abati' qui ziuunu'  No iremos a ninguna parte
A'ca (ga'ca)  Hacer, se haga
A'ca nitiisi'  Hacer cualquier cosa, suceda cualquier cosa
Acanee  Ayude...
Acanee laanu  Que nos ayude
A'cani  Que se haga, que se realice, que se construya
Acuaqui natu' luyannitu'  Pongan las manos sobre sus nucas
Acueeza  Esperen, aguarden
Acueeza hraca'  Esperen allí
Acueeza na'  Esperenme
Acuí (lacuí)  Acomodense, sienténse, sentaos
Acuí hrari'  Sientense aquí
Acuí xneza  Sienténse correctamente, sienténse adecuadamente, sienténse ordenadamente
Achee  Vayan
Achi  Acción de realizar colectivo, vayan, hagan
Achi iní'  Vayan a hablar, vayan a dialogar
Achi iziidi'  Vayan a aprender
Achi ucaadiaga  Vayan a escuchar
Achibii'  Vayan a sus casas
Achicaa  Vayan a traer, vayan a acarrear
Achicaani'  Traiganlo (objeto), a acarrearlo
Achichiite  Vayan a jugar
Achigaapa  Vayan a cuidar
Achigaata  Vayan a acostarse
Achigaaze  Vayan a bañarse, a bañarse
Achiganna  Visiten
Achiganna lahuiguidxi  Visiten Juchitán
Achiganna Xhavizende  Visiten Juchitán
Achiga'si  Vayan a dormir, duerman
Achiguee  Vayan a almorzar, vayan a desayunar
Achiguni  Vayan a hacer...
Achigunidxi'ña  Vayan a trabajar
Achigushooñe  Vayan a correr
Achiguunda  Vayan a cantar
Achiguunda gui'chi  Vayan a leer
Achiguuya  Vayan a ver
Achiguyaa  Vayan a bailar
Achinaaze  Vayan a agarrar
Achinaaze bere ca  Vayan a agarrar esa gallina
Achineeni  Llevenlo (objeto)
Achinesa  Vayan a orinar
Achisaa  Vayan a caminar, vayan a pasear
Achisana  Vayan a dejar
Achitibi natu'  Vayan a lavarse las manos
Achitinde  Vayan a combatir, vayan a pelear
Achitoo'  Vayan a comer
Achituuba  Vayan a acarrear
Achiyubi  Busquen, vayan a buscar
Achizii  Vayan a comprar
Achuudxi'  Estén calmados, tranquilicense, quedense quietos, tengan calma, estén tranquilos
Adolfo C. Gurrión  Adolfo C. Gurrión (1879-1913), revolucionario juchiteco, fue profesor y diputado
Agaapa  Cuiden, vigilen
Agaapa laatu  Cuidense, anden con cuidado
Agaapa na'  Cuidenme
Agaaze  Bañense
Agapana  Aplaudan, aplausos, aplaudan ahora, aplausos por favor
Agasi  Duérmanse
Agasi chahui'  Duérmanse bien
Agasi hracaa  Duérmanse ahí, sigan durmiendo (para aquellos que ignoran el progreso)
Aga'ta  Acuestense
Agoo'  Coman
Agucaa  Escriban
Agucaa chahui' diidxazá  Escriban bien el zapoteco
Agucaa xneza diidxazá  Escriban correctamente el zapoteco
Agucaachi na'  Escóndame, entiérreme
Agucaadiaga  Escuchen, oigan
Agucueeza guidxilayú chiguiete'  Paren el mundo que quiero bajarme
Agudxi'deche  Volteense, den la espalda
Aguee'  Almuercen, tomen, desayunen
Aguiaaza'  Levantense, levantense de la cama
Aguidxiña'  Acerquense, aproximense, vengan, arrimense
Aguietenala'dxi'  Acuérdense, hagan memoria
Aguigapa na  Aplaudan, aplausos por favor, aplausos, aplaudan ahora
Aguinaba  Pidan, obtengan, requieran
Aguinabadiidxa  Pregunten, inquieran, informense
Aguisiila'dxi'  Descansen
Aguiudxi'  Estén calmados, estén tranquilos, no alboroten
Aguiuu  Entren, pasen, bienvenidos, adelante, traspasen
Aguiuu xneza  Bienvenidos, bienvenidos todos, entren ordenadamente
Aguiziidi' stale  Aprendan mucho
Aguiziidi' stale ti cuaquitu' hra guto'to ni hrunitu'  Estudien mucho para que usted mismos vendan lo que fabriquen, estudien duro para ser empresarios
Aguiziidi' stale ti gannatu' nitiicasi'  Aprendan mucho para dominar cualquier cosa
Agula' binni guidxilayú  Salven al género humano
Agula' diidxazá  Rescaten el idioma zapoteco
Agunidxi'ña  Trabajen
Agunidxi'ña resiu  Trabajen duro, trabajen más
Agusha'  Aguja
Agushiidxi'  Sonrían
Agushiidxi' ga'  Sonrían un poco
Agushiidxi' ga' ti guireetu' sicarú  Sonrían un poco para que salgan bien
Agushooñe  Corran
Agusibani  Reanimen, reaviven, rescaten
Agutidxi  Tuerzan, volteen
Agutidxi yanni' bere ca'  Tuerzan el pescuezo a la gallina
Agutidxi yanni' mixtu' ca'  Tuerzan el cuello al gato
Agutopa mexha' ca  Recojan la mesa
Aguunda  Lean, canten
Aguunda gui'chi  Lean, lean un libro
Aguuni  Hagan..., construyan..., diseñen...
Aguuni iraa' ni hrabe'  Hagan todo lo que yo diga
Aguuni ni hrabe'  Hagan lo que yo diga
Aguuya  Vean, miren, observen, vean y pongan atención
Aguuya ga' laatu  Cuidense, tengan cuidado
Aguuya ne agucaadiaga  Observen con cuidado y escuchen
Aguyaa  Bailen, a bailar
Aguzuba diidxa  Respeten, guarden obediencia, aprendan a ser educados
Aguzuugua  Parense
Ahigaani  Callense, dejen de hablar, dejen de hacer ruido, silencio
Ahinaaze  Agarren
Ahinaba  Pidan
Ahinaba dxinña huiini'  Pidan dulces
Ahinabadiidxa  Pregunten, que alguien pregunte, inquieran, informense
Ahíni'  Hablen, dialoguen
Ahíziidi'  Estudien, aprendan
Ama'  Madre, mamá
Ana pa dxandi' nga ya'  Quien sabe si eso es cierto
Ana pa huandi' nga ya'  Quien sabe si eso sea cierto
Ana pa huandi'ni ya'  Quien sabe si sea cierto
Ana pa zaziide' ya'  Quien sabe si yo aprenda
Ana pa zaziidi'be ya'  Quien sabe si él (ella) aprenda
Ana pa zaziidi'cabe ya'  Quien sabe si ellos aprendan
Ana pa zaziidi'lu ya'  Quien sabe si aprendas
Ana pa zaziidi'nu ya'  Quien sabe si aprendamos
Ana pa zaziidi'tu ya'  Quien sabe si ustedes aprendan
Ana pa zedabe' ya'  Quien sabe si llegará, quien sabe si vendrá (él, ella)
Ana pa zedacabe' ya'  No se si ellos vendrán. quien sabe si ellos vendrán
Ana pa ziaa' ya'  Quien sabe si iré, quien sabe si vaya
Ana pa zieebe' ya'  Quien sabe si irá (él, ella)
Ana pa zieecabe' ya'  Quien sabe si irán (ellos)
Ana pa zieetu' ya'  Quien sabe si ustedes irán
Ana pa ziuudu' ya'  Quien sabe si iremos (expresión familiar)
Ana pa ziuunu' ya'  Quien sabe si iremos
Ana padéste guleeza'  No tuve límite en esperar, no supe cuanto fue la espera
Ana paraa cheebe ya'  Quien sabe adonde se va a ir (él, ella)
Ana paraa cheecabe ya'  Quien sabe adonde se van a ir ellos
Ana paraa cheu' ya'  Quien sabe adonde vas a ir
Ana paraa chuunu' ya'  Quien sabe adonde vamos a ir, quien sabe adonde iremos
Ana shi bedaneebe ya'  Quien sabe que trajo
Ana shi bedaneecabe ya'  Quien sabe que trajeron (ellos)
Ana shi cabeeza laanu ya'  Quien sabe que nos depara el futuro
Ana shi cayunibe'  Quien sabe que está haciendo, quien sabe que hace
Ana shi cucueeza laanu ya'  Quien sabe que nos detiene, no sabemos que nos detiene
Ana shi chi gueeda ya'  Quien sabe que vendrá
Ana shi chi gunibe' ya'  Quien sabe que vaya a hacer (él, ella)
Ana shi chi gunicabe' ya'  Quien sabe que vayan a hacer (ellos)
Ana shi nisaguie  Quien sabe que lluvia, quien sabe que aguacero
Ana shi zeeda  Nadie sabe que vendrá
Ana shi zeeda guixhii'  Nadie sabe que vendrá mañana
Ana shilaa chi aca  Quien sabe que va a ocurrir, quien sabe que se va a hacer
Ana shilaa' guidxi hri' ya'  Quien sabe como se llama este pueblo
Ana shilaa ya'  Quien sabe, a saber, no se sabe
Ana shinaa xpiaanibe'  A saber que está pensando, quien sabe qué esté pensando
Ana tu biziidi' laabe diidxazá  Nadie sabe quien le enseñó el zapoteco
Ana tu laa  ¿Quién sabe quien?, ¿Quién sabe quien fue?
Angélica Pipi  Vela de mayo, iglesia del mismo nombre
Anja  Sí, afirmación, afirmativo
Apa'  Padre, papá
Aquiibinatu  Lavense las manos
Aquiite'  Jueguen
Arrobo (garrobo)  Iguana verde, iguana grande
Arroz bendabuaa  Arroz con camarones
Asii'  Compren, consuman
Asii' ni hriquiiñesitu'  Compren solo lo necesario, consuman solo lo que necesitan
Ataa' (lataa')  Acerquense, invitamos, visiten, vengan...
Atanee  Traigan...
Atiidi'  Pasen, adelante, bienvenido, bienvenidos
Atínde  Combatan, peleen
Ay gunaa' nibiina stine'  Ay de mí llorona
Ay nisalua' hrucaa duuba yaaza di  Ay mis lágrimas firman esta página
Ay shiandi na' ya'  Ay lo que me pasó, sufro por mi desgracia
Ay shiandi na' ya' ba'du  Ay de mí joven
Azugueda  Formense, en formación, a formarse en fila

Continúa...

A B C Ch D F G H I J L M N Ñ O P Q R S T U V X Y Z

Ir al traductor en línea español - diidxazá

Retorno a Diidxazá