Vocabulario del idioma zapoteco istmeño (diidxazá)

La referencia obligada del zapoteco en Internet
Recopilación de Oscar Toledo Esteva y familia
Bicaa ta Oscar Toledo Esteva ne binnilidxi

 
Artesanía de una boda istmeña.
Artesanía de una boda istmeña, donde el hombre luce su charro veinticuatro guinda y color guendadxinña, su camisa pundxe' shiñá o una guayabera, corbata o banda de seda color rojo (nanda xluxhu guiropa íque), pantalón blanco o calzón quichi'. Ella luce un huipil blanco (bidanihuiini quichi') o bidanihuiiniguie' con resplandor (bidaaniro') o un bidaaniflecu, falda (bizuudiolán quichi'), bushaolán o también bizuudirenda.

 

A B C Ch D F G H I J L M N Ñ O P Q R S T U V X Y Z

Pa - Purgana
Zapoteco
 
  Significado en castellano
 
Pa  Si, afirmación con matiz de duda
Pa cabeezu' tuusha' hraquee'  Si esperas a alguien en aquel lugar
Pa cabeezu' tuusha' hrari'  Si esperas a alguien aquí, si estás esperando a alguien aquí
Pa caquiiñu'  Si necesitas, si te es útil
Pa caquiiñu' napa' dxi'ña  Si necesitas trabajo, tengo trabajo por si necesitas
Pa cueezu'  Si esperas, si tú esperas
Pa cuyubibe' na'  Si me busca
Pa cuyubu' na'  Si me buscas
Pa chaa'  Si voy
Pa cheebe'  Si él va, si ella va
Pa cheecabe'  Si ellos se van
Pa cheelu'  Si vas, si te vas
Pa cheetu'  Si ustedes se van
Pa cheu'  Si vas, si te vas
Pa chi usanu li'dxu  Si vas a abandonar tu hogar, si vas a dejar tu casa
Pa chibilu'  Si te marchas, si tú te vas
Pa chu' tu guinaba diidxa  Si alguien pregunta, por si alguien pregunta
Pa chunu'  Si vamos, si es posible vamos
Pa dxandi  Si es cierto, si es verdad, si es verídico
Pa dxandi pacaa stobi  Si es verídico de lo contrario otro
Pa dxandi siee pacaa stobi  Si es verídico ira de lo contrario otro
Pa gabiá laabe  Cómo diablos podría, cómo diablos podría hacerlo
Pa ganda  Si se puede, si es posible, ojalá se pueda
Pa ganda cuaquichahuilu' lá  Si puedes lo acomodas (el o los objetos)
Pa ganda guda'  Si puedes ven
Pa ganda gudxina'  Si puedes dimelo, si puedes me lo dices, si puedes me avisas, avisame
Pa ganda gueedaneelu'  Si puedes traer
Pa ganda gueedaneelu'ni  Si puedes traerlo (el objeto)
Pa ganda gunaaze na'  Atrápame si puedes
Pa gannalu'  Si sabes, si te enteras
Pa gannalu' shisha  Si sabes de algo, si te enteras de algo
Pa gapa' gana sha  Si me da la gana, si yo quiero
Pa gapa' gana ziaa'  Si me da la gana voy, si yo quiero iré
Pa gatilu' nisa  Por si te da sed
Pa goolo' stale zacahuarálu'  Si comes demasiado te vas a enfermar
Pa gooshaatalu'  Si comes demasiado, si comes en exceso
Pa gooshaatalu' zacahuarálu' ne dxinña  Si comes demasiado te vas a enfermar de diabetes
Pa gudiilu'  Si das, si ofreces, si regalas
Pa gudiilu' shisha  Si das algo, si regalas alguna cosa
Pa gudiilu' shisha caquiiñecabe'  Si das algo que ellos necesitan, si das algo que ellas necesitan
Pa gudiilu' shisha caquiiñecabe' bidiini lunacabe'  Si das alguna cosa que ellos necesitan llévalo directamente a sus manos
Pa guiaba nisaguie  Si lloviera, si llueve
Pa guiaba nisaguie qui zare'nu  Si llueve no saldremos
Pa guialela'dxilu'  Si estás interesado, si nace en tí, si así lo deseas, si quieres, si deseas, si te place, si te nace, si así deseas
Pa guibanilu'  Si vives
Pa guicagui  Si es que prende, si prende el fuego
Pa guidxela'  Si encuentro
Pa guidxelalu'  Si encuentras
Pa guidxelanu'  Si encontramos
Pa guidxelu'ni  Si lo encuentras, si lo localizas (el objeto)
Pa guidxelu'ni gudxi na'  Si lo encuentras me avisas
Pa guinabacabena'  Si me piden
Pa guindabi' chahuilu' nisa ca  Si hierves muy bien el agua
Pa guindisu' hridxi  Si aumentas el volumen, si alzas la voz, si aumentas el ruido
Pa guinícabe'  Si murmuran, si hablan
Pa guinícabe' na'  Si murmuran de mí, si hablan de mí
Pa guinícabe' na' neza lúlu'  Si murmuran de mí en tu presencia, si hablan de mí delante de tí
Pa guiniti'cani  Si se pierden
Pa guiua'  Si llego, si entro
Pa guiziidu'  Si aprendes, si estudias
Pa gunite'  Si pierdo, pierda, perder
Pa gusiaandacanu'ni  Si los olvidamos, si las olvidamos
Pa gusiaandacanu'ni zuninu'ni nazi'  Si los olvidamos los empobreceremos, si las olvidamos las empobreceremos
Pa gusiaandacanu'ni zuninu'ni nazi' ni gu'ca  Si los olvidamos empobreceremos la historia, si las olvidamos empobreceremos la historia
Pa gusiaandanu'  Si olvidamos, si todos olvidamos
Pa gusiaandanu' lácabe  Si los olvidamos, si las olvidamos, si los olvidamos a ellos, si las olvidamos a ellas
Pa gusiaandu' na'  Si tú me olvidas
Pa guunalu' na' hrate'  Si lloras yo peno, si lloras yo sufro
Pa guuya'  Si veo
Pa guyube' lii  Si he de buscarte, si te busco
Pa guyubu na'  Si me buscaras, si me buscas
Pa hracala'dxu'  Si quieres, si deseas
Pa hrinaabe'  Si él quiere, si ella quiere
Pa hrinaalu'  Si tú accedes, si tú quieres, si das permiso
Pa hrinaaya'  Si yo quiero
Pa hrituí' lúlu'  Si te da pena, si tienes vergüenza, si te avergüenzas
Pa hrituí' lúlu' xcu sti guenda stilu  Si te avergüenzas de tus raíces
Pa huandi'  Por si es cierto, si fuera verdad, si es que es cierto
Pa iruti' guiini'  Si nadie está, si nadie se encuentra
Pa laabe qui naa'be'  Si él (ella) no quiere, si no lo desea
Pa ladu  ¿Para dónde?, ¿por dónde?, ¿qué rumbo?, ¿dónde?
Pa ladu cheetu  Para donde van
Pa ladu cheu'  Para donde te vas
Pa ladu chunu'  Para donde nos vamos
Pa ladu gueedabe'  ¿Por dónde va a llegar?
Pa ladu hria'na li'dxu'  ¿Por dónde queda tu casa?
Pa ladu hria'na nisado'  ¿Por dónde queda el mar?
Pa ladu nabesu'  ¿Por donde queda tu casa?, ¿por donde rádicas?, ¿por donde vives?
Pa lani  Si es, si es cierto, si eso es cierto
Pa lani pacaa stobi  Si es cierto de lo contrario, si es sino otro
Pa lii  Si tú, si usted, si vos
Pa lii acala'dxilu'  Si tú intentas, si te atreves
Pa lii cheu'  Si te vas, si tú también te vas
Pa lii ganda  Si puedes..., si tú puedes...
Pa lii guchiichu'  Si tú das lata, si molestas, si te enfadas
Pa ma bidie' guendanabani' stine'  Si ya dí mi vida
Pa ma bidie' lii guendanabani' stine'  Si ya te he dado la vida...
Pa ma chelu'  Si ya te vas, si ya vas a partir
Pa ma cheu'  Si ya te vas, si ya vas a partir
Pa ma' guní' íquelu  Si ya lo pensaste, si ya tomaste una decisión
Pa na'  Si yo
Pa na' chaa'  Si voy, si yo voy
Pa naalu  Si quieres, si lo permites
Pa nabanilu' hra gasti' guendaranaxhii'  Si vives donde no hay amor
Pa nabanilu' ne qui gannaxhiilu'  Si vives sin amor
Pa nabanilu' ne qui gannaxhiilu' zatilu' ne qui zaba'nilu'  Si vives sin amor morirás sin vivir
Pa nacani  Si así está, si eso es, si así se ve
Pa nacani zacá  Si así están las cosas, si así se ven las cosas, si así se ve la situación
Pa namixtu lúlu'  Si tienes ojos azules, si tienes ojos claros o de color
Pa nandaselu'  Si eres de estatura baja, si eres de talla pequeña
Pa nasoolu'  Si eres alta, si eres alto, si tienes una estatura grande
Pa neshena'ya  Si estoy despierto, si soy listo, si soy astuto, si soy fregón
Pa neza  ¿Por dónde?, ¿hacia dónde?
Pa neza cheu'  ¿Por dónde vas?, ¿hacia dónde vas?
Pa neza chunu'  ¿Por dónde vamos?, ¿hacia dónde iremos?
Pa nganga lani'  Si eso es, si ya es eso, si a eso vamos
Pa ngani  Si eso es, si es por eso
Pa ninícabe'  Si ellos hablaran
Pa ninílu'  Si tu hablaras
Pa ninínu' diidxazá  Si hablaramos zapoteco
Pa ninínu' diidxazá stale niziidinu'  Si hablaramos zapoteco muchas cosas aprenderíamos
Pa ninítu'  Si ustedes hablaran
Pa ninítu' diidxazá  Si ustedes hablaran zapoteco
Pa ninítu' diidxazá niziiditu' stale  Si ustedes hablaran zapoteco aprenderían mucho
Pa nituí lúlu'  Si tuvieras vergüenza, si tuvieras dignidad, si tuvieras pena, si no fueras cínico
Pa nua'  Si estoy, si me encuentro
Pa nusabe' shisha donda Petrona  Si cometí alguna falta Petrona
Pa nuu  Si hay
Pa nuu binni nazí' zadinde guidxi  Mientras existan pobres habrá guerra
Pa nuu gunaba diidxa  Si está pregunta, si se encuentra preguntale
Pa nuu shisha  Si hay algo, si algo sucede
Pa nuube'  Si él (ella) está, si él se encuentra
Pa nuucabe'  Si están ellos, si se encuentran ellos
Pa nuulu'  Si estás, si te encuentras
Pa nuulu' ne stobi  Si estás con otro, si estás con alguien
Pa nuulu' ne stobi cadi gucheu' ne lá  Si estás con otro sele fiel, si estás con alguien no le falles
Pa nuutu'  Si están ustedes, si se encuentran ustedes
Pa nuzabe'  Si debo, si tengo deudas
Pa nuzabilu'  Si debes algo
Pa ñanda ca bixhidu' nusendanu' lu gui'chi  Si los besos se pudieran enviar por carta
Pa ñánda ñuuya' lii  Si pudiera verte
Pa ñánda si que ñélu'  Si se pudiera mejor no te fueras, si se pudiera mejor no partieras
Pa ñánna'  Si supiera, de haber sabido
Pa ñánna' neegue ñeenda'  Si supiera ayer habría llegado
Pa ñannabe'  Si el supiera, si ella se enterara
Pa ñannalu'  Si tu supieras, si te enteraras
Pa ñannatu'  Si supieran, si se enteraran (ustedes)
Pa ñannu'  Si supieras, si lo supieras
Pa ñannu' pabia' nadxieelii  Si supieras cuanto te quiero
Pa ñápa'  Si tuviera
Pa ñate'  Si yo muriera, por si yo muriera
Pa ñene'  Si yo entendiera
Pa ñiá  Si yo quisiera ir, si yo hubiera ido
Pa ñuu  Si hubiera, si no escaseara
Pa ñuu xpiálu'  Si tuvieras educación, si tuvieras límites
Pa ñuu xpiálu' ñenelu'  Si tuvieras educación comprenderías
Pa ñuu xpiálu' ñenelu' shi cayabe lii  Si tuvieras educación comprenderías lo que te digo
Pa ñuu xpiálu' qui nidxibu sacasi  Si tuvieras educación no te sentirías inseguro(a)
Pa ñuu xquendabiaanilu'  Si tuvieras instrucción, si no fueras ignorante
Pa ñuu xquendabiaanilu' liá  Si no fueras tan ignorante mujer
Pa ñuua'  Si yo estuviera, si estuviera
Pa ñuube'  Si él estuviera, si ella estuviera
Pa ñuuyalu' laabe  Si la vieras, si lo vieras
Pa ñuuyalu' laabe guendaba'dulu' que ñati  Si lo vieras tu juventud sería eterna
Pa ñuuyu'  Si vieras
Pa ñuuyu' cayaca' ditte'  Si vieras como tiemblo
Pa ñuuyu' cayaca dittibe'  Si vieras como él tiembla
Pa qui cheebe  Si él no va, si ella no va
Pa qui cheecabe  Si ellos no van, si ellos no se van
Pa qui cheelu  Si no vas, si no te vas
Pa qui cheetu  Si ustedes no van, si ustedes no se van
Pa qui cheu'  Si no vas, si no te vas
Pa qui chunu  Si no vamos
Pa qui ganda  Si no se puede, si no es posible
Pa qui ganda bibigueta  Si no puedes regresa, regresa si no puedes
Pa qui ganda gunidxi'ñalu'  Si no puedes trabajar
Pa qui ganda gunidxi'ñalu' zuyube stobi  Si no puedes trabajar buscaré otro
Pa qui ganda gunilu'  Si no puedes hacer, si no puedes construir
Pa qui ganda gunilu'ni  Si no puedes hacerlo, si no puedes construirlo
Pa qui ganda gunitu' lachee  Si no pueden renuncien, si no pueden construir vayanse
Pa qui ganda gu'nu  Si no puedes hacer, si no puedes construir
Pa qui ganda quixhu'  Si no puedes pagar
Pa qui gannalu'  Si no sabes, si ignoras
Pa qui gannalu' diidxazá  Si no sabes zapoteco
Pa qui gannalu' nga  Si no sabes eso
Pa qui gápadu' lii guendanabani zati  Si no te cuidamos no habrá vida
Pa qui gucaalúlu' qui zindalu'  Si no te esfuerzas no lo lograrás
Pa qui guedu'  Si no vienes
Pa qui guidxelalu'  Si no encuentras, si no localizas
Pa qui guinne'  Si no estoy, si no me encuentro
Pa qui guinnibe'  Si él (ella) no está, si él no se encuentra
Pa qui guinnicabe'  Si ellos no están, si ellos no se encuentran
Pa qui guinnilu'  Si no estás, si no te encuentras, sin tí
Pa qui guinnitu'  Si ustedes no están, si ustedes no se encuentran
Pa qui guisala'dxu' lá  Si no le haces caso, si a ella no le haces caso
Pa qui gunidxi'ñalu' zaro'lo  Si no quieres trabajar engordarás
Pa qui gunidxi'ñalu' zaro'lo ne zacahuarálu  Si no quieres trabajar engordarás y te enfermarás
Pa qui gunidxi'ñalu' zaro'lo ne zatilu'  Si no trabajas engordarás y morirás
Pa qui guninu'ni tunga gunini  Si no lo hacemos nosotros quienes lo harán
Pa qui nidxibitu' ñacanetu' na'  Si no tuvieran miedo ustedes me apoyarían
Pa qui nuulu' ne na' shuncu huiini  Si no estás conmigo mi bien
Pa qui zanda  Si no se va a poder, si no se podrá
Pa tindelu'  Si peleas, si luchas
Pa xhi cayaca'  Por si tengo un problema
Pa xhi caya'cu  Por si tienes problemas
Pa xhi caya'cu hrari' nua'  Por si tienes problemas aquí estoy
Pa zanda  Si se puede, si es que se pueda, si se permite
Pa zanda guda' hranua'  Si puedes ven conmigo, si puedes ven a mí
Pa zanda gunilu'ni bi'nini  Si puedes hacerlo hazlo
Pa zudi'tu  Si dan, si ofrecen, si ustedes dan, si ustedes otorgan
Pabia'  ¿Qué cantidad?, ¿qué tamaño?, ¿cuánto?, cuanto
Pabia' biaba neegue nisaguie  ¡Cómo llovía ayer!, ¡cuánto llovía ayer!
Pabia' hricaalu' ya  ¿Cuánto pides?, ¿cuánto cobras?
Pabia' hriná'ni'  ¿Cuánto pesa?, ¿cuánto pesará?
Pabia' hruzeete' lii  Cuanto te extraño, como me acuerdo de tí
Pabia' nadxieelii  Cuanto te quiero
Pabia' nandxó'  Que poderoso, que grandioso
Pabia' nuzabe'  ¿Cuánto debo?, ¿cuál es el monto de mi deuda?
Pabia' nuzabu'  ¿Cuánto debes?, ¿cuánto es tu deuda?
Pabia' sicarulu'  Que hermosa eres, tu belleza es incomparable, tu belleza no tiene igual
Pabia' stale ni chigu'ne  ¡Cuántas cosas por hacer!, ¡cuántos problemas por resolver!
Pabia' za'bi'  Cuanto se debe, de cuanto es la deuda
Pabia'ti' ni  ¿Qué medidas son?, ¿cuál es la medida?, ¿de qué tamaño es?
Pacaa  Si no, de lo contrario, una opción, un similar
Pacaa zacahuarálu  Si no te puedes enfermar
Pacaa zadxiichi'  Si no se enojará, se puede enojar
Pacaa zadxiichi' na chabé  Si no se puede enojar doña Isabel
Padé  ¿Dónde?, ¿de dónde?
Padé laacabe'  ¿De dónde son?, ¿de dónde vienen?
Padé lii  ¿De dónde eres?
Padéste  Hasta donde, hasta que punto, límite, limitante, que tan lejos
Padéste nga indalu'  Hasta donde llegaste
Padiushi  Saludos, te saludo
Padiushi bi'che'  Saludos hermano, un saludo hermano
Padiushi guiraatu'  Saludos a todos, un saludo a todos
Padxí  ¿Cuándo?, ¿para cuándo?, ¿qué día?, ¿para qué día?
Padxí biree gui'dxu hri lii  ¿Cuándo te brotó este grano?
Padxí cheu'  ¿Cuándo te vas?
Padxí chunu'  ¿Cuándo nos vamos?, ¿qué día nos vamos?
Padxí gudixhelu' na'  ¿Cuándo me pagaste?
Padxí gueedabe'  ¿Cuándo vuelve?, ¿qué día vuelve él (ella)?, ¿cuándo vendrá?, ¿cuándo llegará?
Padxí gueedacabe'  ¿Cuándo vuelven ellos?, ¿qué día vuelven ellos?
Padxí gueedaguuya lii  ¿Cuándo volveré a verte?
Padxí gueedanu'  ¿Cuándo volveremos?, ¿qué día volvemos?
Padxí gueedatu'  ¿Cuándo vuelven?, ¿qué día vuelven?
Padxí gueedu'  ¿Cuándo vuelves?, ¿qué día vuelves?, ¿cuándo vienes?, ¿cuándo llegarás?, ¿qué día llegas?
Padxí gueedu' ne na'  ¿Cuándo vienes conmigo?, ¿cuándo llegas conmigo?
Padxí guidu'yanu  ¿Cuándo nos vemos?, ¿qué día te veo?
Padxí gulelu'  ¿Cuándo naciste?, ¿qué edad tienes?, ¿cuál es tu edad?, ¿tu edad?
Padxí gundaacabe ladxido'lo  ¿Cuándo te partieron el corazón?
Padxí gusá'lu iza  ¿Cuándo es tu cumpleaños?
Padxí gutibe'  ¿Cuándo murió?
Padxí guuya' lii  ¿Cuándo te veo?, ¿qué día te veo?
Padxí lanixpido'lo  ¿Cuándo es tu santo?, ¿cuándo es tu cumpleaños?
Padxí nda'  ¿Cuándo será?, ¿qué día será?
Padxí nga  ¿Cuándo será?, ¿eso cuándo será?, ¿que día será?
Padxí nga pe  ¿Cuándo será con seguridad?, ¿cuándo es exactamente?
Padxí nga pe gueedu  ¿Exactamente cuándo vendrás?, ¿en qué fecha llegarás?
Padxí ni  ¿Cuándo es?, ¿qué día es?
Padxí quíxhe lii  ¿Cuándo te pago?, ¿cuándo he de pagarte?
Padxí quíxhu na'  ¿Cuándo me pagas?, ¿cuándo has de pagarme?
Padxí shuncu  ¿Para cuándo mi amor?
Padxí suuya lii  ¿Cuándo te volveré a ver?, ¿qué día volveré a verte?
Padxí ya'  ¿Cuándo?, ¿cuándo será?
Padxí zanda  ¿Cuándo se puede?, ¿para cuándo se puede?, ¿qué día se puede?
Pagala  ¿Cuánto cuesta?, ¿cuánto vale?, ¿cuánto quieres?, ¿cuánto es?, ¿a cómo sale?, ¿a cómo?
Pagala ca ni  ¿Cuánto cuestan?, ¿cuánto valen?
Pagala ca shandié hri'  ¿Cuanto cuestan estas sandías?
Pagala hrutoo'loni  ¿A cómo lo vendes?
Pagala ira'ni  ¿Cuánto es de todo?, ¿cuánto cuesta todo?
Pagala ni  ¿Cuánto es?, ¿cuánto cuesta?
Pagala nuzabe'  ¿Cuánto debo?, ¿qué debo?, ¿qué monto es mi deuda?
Pagala nuzabe' hrari'  ¿Cuánto debo a este establecimiento?
Pagala shandié hri'  ¿Cuanto cuesta esta sandía?
Pagala ti yoo' hra hrasicabe'  ¿Cuánto cuesta el cuarto de hotel?
Paguidubi  ¿Hasta donde?
Paguidubi cheetu'  ¿Hasta dónde quieren llegar?
Paguidubi cheu  ¿Hasta dónde quieres llegar?
Paguidubi chunu'  ¿Hasta dónde vamos?, ¿hasta dónde llegaremos?
Paguidxelaabe zabiguetabe  Si él (ella) encuentra regresará
Paguidxelaacabe zabiguetacabe  Si ellos encuentran regresarán
Paguidxelaanu zabiguetanu  Si encontramos regresaremos
Paguidxelaatu zabiguetatu  Si ustedes encuentran regresarán
Paidubi  ¿Por donde?, ¿en qué lugar?, ¿hasta donde?
Paidubi nabezu'  ¿Por donde radicas?, ¿en qué lugar vives?, ¿hasta donde fuiste a radicar?
Paidxela'  Si encuentro
Paidxela' zabigue'ta'  Si encuentro regresaré
Pairuti  Si nadie, si no hay nadie
Pairuti nanna  Si nadie sabe
Pala  Y si..., si ya...
Pala nibaniru'  Si viviera, si él viviera, si ella viviera
Pala nou  Si dices..., si ya decidiste...
Pala nou ma cheu'  Si dices que ya te vas, si ya decidiste marcharte
Panaa'  Si puede, si lo quiere, si lo permite. Ej: ne panaa'be' = si él lo permite
Panaa' cabe'  Si ellos quieren
Panaacabe'  Si ellos lo permiten, si ellos quieren
Pancha  Muñeca de madera, juguete, muñeca o muñeco de madera labrado por un padre para su hija
Pancha yága  Muñeca de madera fabricada por el padre de la niña
Pancha yága ca  Esa muñeca de madera
Pancho León  Ingeniero y coronel Francisco León Fernández (1846-1916) (Pancho León), juchiteco que realizó grandiosas obras en beneficio de Juchitán
Panchonga  Pan duro
Panda  ¿Cuántos?, ¿cuánto?
Panda beda  ¿Cuántos vinieron?, ¿cuántos llegaron?, ¿cuánto llegó?
Panda cayaadxa  ¿Cuánto falta?
Panda gucuaalu'  ¿Cuánto obtuviste?
Panda gueeda  ¿Cuántos vienen?
Panda guendaranaxhii'  Cuanto amor
Panda guendaroo hroolo lu dxi  ¿Cuántas comidas toma usted al día?
Panda guleelu'  ¿Cuánto sacaste?
Panda iza bisa'lu'  ¿Cuántos años cumpliste?
Panda iza chigusa'lu'  ¿Cuántos años cumples?, ¿cuántos años vas a cumplir?
Panda iza nápu'  ¿Cuántos años tienes?, ¿cuántos años tiene usted?
Panda shiñu'  ¿Cuántos hijos tienes?
Panda shizalu'  ¿Cuántos años tienes?
Panda tu ya'  ¿Cuántos son ustedes?
Panda ya'  ¿Cuánto será?, ¿cuántos?
Panda yaaza nápa gui'chi ca  ¿Cuántas páginas trae ese libro?
Panda yaaza nápa gui'chi hri  ¿Cuántas hojas tiene este libro?, ¿cuántas páginas tiene este libro?
Panda zeeda  ¿Cuántos vendrán?, ¿cuántos vienen?
Pandacabe  ¿Cuántos son ellos?, ¿cuántos son?
Pandani  ¿Cuántos son? (los objetos)
Pandanu  ¿Cuántos somos?
Pandatu  ¿Cuántos son ustedes?
Pandxiapa  Pan horneado, pan serrano
Pandxinña  Pan dulce
Paninaacabe'  Si ellos lo permitieran, si ellos quisieran
Pañaca  Si fuera, si así fuera, si pudiera, si se hiciera
Pañáca'  Si yo fuera, si de mí se tratara
Pañaca dxandi'  Si fuera cierto, si fuera verídico, si fuera fidedigno
Pañaca ngasi  Si solo fuera eso, si nomás fuera eso
Pañaca stobi  Si fuera otro, si fuera otra
Pañaca'la'dxe'  Si yo quisiera, si yo deseara, si yo tuviera ganas
Pañaca'la'dxu'  Si tu quisieras, puesto que puedes
Pañacani  Si se hiciera, si se construyera, si pudiera hacerse
Pañacani zacá  Si así se hiciera, si así fuera
Pañanda  Si se pudiera, ojalá que se pueda
Pañanda niduuyanu' caadxi  Si nos pudieramos ver un poco
Pañanda nugaanda  Si pudiera alcanzar
Pañanda nugaanda'  Si yo pudiera alcanzar
Pañanda ñuaya lii  Si pudiera cargarte, si pudiera te cargaría
Pañanda zi  Ojalá que se pudiera, ya quisiera que fuera cierto
Pañanda zi ma ni ndaya'  Ya quisiera llegar
Pañélu'  Si fueras
Pañélu' hra hridinde guidxi  Si fueras a la guerra
Para  Como que
Para ihuini  Para ver, para comparar, para salir de dudas, para que se vea
Para na'  Para mí
Para ti gunaa' sicarú  Para una bella mujer
Paraa  Donde, de donde, a dónde, en donde, por donde, no veo por donde, como, ¿a dónde?
Paraa bianalu'  ¿Dónde te quedaste?
Paraa bicachilu'ni  Donde lo escondiste, donde lo ocultaste
Paraa bicuiilu' yoo stiu'  ¿Dónde edificaste tu casa?
Paraa bichee' ne lii  ¿Dónde te fallé?
Paraa bichee' que ganna' dia'  No se donde me equivoqué
Paraa bindaalu'  ¿Dónde te tardaste?
Paraa binitinu'  ¿En dónde perdimos?, ¿en dónde nos perdimos?
Paraa bisiaanda'  Donde olvidé
Paraa bisiaanda' lii la'  ¿Dónde te olvidé?
Paraa canasaa  ¿Dónde estará?, ¿por dónde andará?, ¿de dónde viene?
Paraa cayásilu  ¿Dónde pernoctas?, ¿dónde duermes?
Paraa caziidu'  ¿Dónde estudias?, ¿dónde estás estudiando?
Paraa cuaa' ndi'  ¿Dónde meto esto?
Paraa cuaque'ni  ¿Dónde lo pongo?, ¿dónde lo coloco?, ¿dónde lo acomodo?
Paraa cheecabe'  ¿Adonde van (ellos)?
Paraa cheetu'  ¿Adonde van (ustedes)?
Paraa cheu'  ¿A dónde vas?, ¿a dónde vas?, ¿adonde vas?, ¿dónde vas a ir?
Paraa chi guiaanda  Como se va a olvidar, no se puede olvidar
Paraa chi gusiaanda'  Como voy a olvidar, como lo voy a olvidar
Paraa chi gusiaanda' ni gu'ca  Como voy a olvidar lo que pasó
Paraa chineu na'  ¿A dónde vamos?, ¿a dónde me llevas?
Paraa chuu' ndi'  ¿Dónde se colocará esto?
Paraa chuunu'  ¿Para dónde vamos?, ¿para dónde nos vamos?, ¿a dónde vamos?, ¿a dónde vamos todos?, ¿a dónde vamos los dos?, ¿dónde iremos?, ¿adonde iremos?
Paraa chuunu' guixhii'  ¿Y adonde iremos mañana?, ¿y dónde iremos mañana?
Paraa chuunu' ya'  ¿Y adonde iremos?, ¿y dónde iremos?
Paraa chuunu' yannadxí  ¿Hoy dónde iremos?
Paraa gulelu'  ¿Dónde naciste?, ¿de que lugar eres?
Paraa gusílu'  ¿Dónde dormiste?
Paraa gusí'lu ni  ¿Dónde lo compraste?
Paraa guyeelu'  Donde andabas, adonde fuiste
Paraa guyeetu'  ¿Adónde fueron ustedes?, ¿adónde andaban?, ¿por dónde andaban?
Paraa guyeeu'  ¿Adónde fuiste?, ¿dónde fuiste?, ¿de dónde vienes? (expresión familiar)
Paraa hrasilu'  ¿Dónde duermes?, ¿dónde pernoctas?
Paraa hria'na luguiaa'  ¿Dónde queda el mercado?, ¿dónde está el mercado?
Paraa hria'na nisado'  ¿Dónde queda el mar?
Paraa hria'na ti luguiaa'  ¿Dónde hay un mercado?, ¿dónde está un mercado?, ¿dónde queda un mercado?
Paraa hria'na yoo' hrarasicabe' hri'  ¿Dónde queda este hotel?
Paraa hrieelu'  ¿Adónde te vas?, ¿adónde vas?
Paraa hrinesa binni  ¿Dónde está el baño?, ¿dónde está el excusado?
Paraa hriu'lu  ¿Dónde te metes?, ¿dónde te escondes?
Paraa hriuuba laabe  ¿Dónde le duele a él?, ¿dónde le duele a ella?
Paraa hriuuba lii  ¿Dónde te duele?
Paraa hruudu' lii  ¿Dónde te duele?, ¿dónde sientes el dolor?
Paraa naabe'  Dónde dice él (ella), ¿por dónde dijo?
Paraa nabesacabe'  ¿Dónde viven?, ¿dónde radican?
Paraa nabesu'  ¿Dónde vives?, ¿por dónde vives?, ¿dónde radicas?, ¿dónde vive?
Paraa ndi  ¿Qué es aquí?, ¿cómo se llama aquí?
Paraa ndi cheu'  ¿Adónde irás?, ¿dónde puedes ir?
Paraa ndi zanda cheebe  ¿Adónde puede ir?
Paraa nga  ¿Dónde es eso?, ¿dónde queda eso?, ¿de dónde?
Paraa nga bire'lu  ¿De dónde sales?, ¿porqué me agredes?
Paraa nga cheu  ¿Adónde intenta ir?, ¿adónde quieres ir?
Paraa nga hrabe la'  ¿De donde creo?, ¿donde creo?
Paraa nga nou  ¿De dónde crees?, ¿adónde crees?
Paraa nga nuulu' huada'huiini mosa  ¿Dónde te encuentras fuereñita linda?
Paraa ni  ¿Dónde es?, ¿dónde queda?
Paraa nua'  ¿Dónde me encuentro?, ¿dónde estoy?
Paraa nua' la'  ¿Qué dónde estoy?, ¿adónde estoy?
Paraa nuu bishozo'  ¿Dónde está tu papá?, ¿dónde está tu padre?
Paraa nuu hra hrinesa binni  ¿Dónde está el excusado?, ¿dónde está el baño?
Paraa nuu ti  ¿Dónde hay un...?
Paraa nuu ti doctor  ¿Dónde hay un médico?
Paraa nuu ti guiigu'  ¿Dónde hay un río?
Paraa nuu ti luguiaa'  ¿Dónde hay un mercado?
Paraa nuube'  ¿Dónde está (él)?, ¿dónde se encuentra?
Paraa nuucabe'  ¿Dónde están (ellos)?
Paraa nuulu'  ¿Dónde estás?, ¿dónde te encuentras?
Paraa nuuni'  ¿Dónde está?, ¿dónde se encuentra? (el objeto)
Paraa nuunu'  ¿Dónde estamos?, ¿dónde estamos ubicados?
Paraa nuutu'  ¿Dónde están (ustedes)?, ¿dónde se encuentran?
Paraa verde  Después de tanto trabajo, después de tanto esfuerzo, hasta que
Paraa verde indadu'  Después de tanto esfuerzo llegamos
Paraa zee  Adónde se fue, para dónde va
Paraa zeebe  Adónde se fue él, para dónde va ella
Paraa zeecabe  Adónde se fueron, para dónde van
Paraa zeeda ni  ¿De dónde procede?, ¿de dónde viene? (el objeto)
Paraa zeedu'  ¿De dónde vienes?, ¿por dónde vienes?
Paraa ziuunu'  ¿Adónde vamos?, ¿para dónde vamos?, ¿adónde iremos?
Paraanda'  ¿Dónde?
Paraanda' canasaabe'  ¿Dónde andará?, ¿dónde estará?
Paraanda' canasaabe' nja'  ¿Dónde andará?, ¿dónde estará?
Paraanda' nuube'  ¿Dónde estará?, ¿dónde se encontrará?
Paraanda' nuube' nja'  ¿Dónde estará?, ¿dónde se encontrará?
Paraanda' nuulu'  ¿Dónde estarás?
Pasha hraa  Algún lado, en algún lugar
Pasha hraa nga nuube'  En algún lugar debe estar, ella en algún lugar debe estar
Pasu  Bifurcación de un camino, bifurcación
Pasu Tuledu  Ruta Toledo, bifurcación Toledo
Paxhaora  Por si acaso, puede suceder, quizá
Paxhaora zandaaca'  En cualquier momento puede suceder
Paxharaa'  En algún lugar, quizá en otra parte
Pe'  Sufijo de aún mejor
Pella  Montículo, montón
Pe'pe'  Jicaco, icaco, hicaco, gicaco, arbusto y fruto comestible de la familia rosáceas (Chrysobalanus Icaco)
Pe'pe' hriini  Jicaco rojo, hicaco rojo
Pe'pe' yaase  Jicaco negro
Pesu  Cicatriz
Petapa  Santo Domingo Petapa, población del istmo oaxaqueño
Piipido'  Tranquilo, sencillo, sigiloso, sigilosa
Piiru'  Pelón, calvo, sin cabello, el que es calvo, el pelón
Piizi  Insignificante, partícula, demasiado pequeño
Pimpo  Rosquilla de canela, dona, rosquilla de maíz y panela
Pimpo ca'  Esa rosquilla de canela, esa dona
Pitu gueere  Flauta, flauta de carrizo
Pitu nisiaaba  Flauta de carrizo, flauta ceremonial
Pitu yú  Flauta de barro en diferentes formas, cierta medicina natural
Plancha  Tronco y horqueta como sostén principal de una casa
Po'mbo  Fruto de la ceiba, pochote, algodón silvestre para rellenar almohadas
Pora  En qué momento, a que hora, que hora, tiempo, ¿cuándo?
Pora cheelu'  ¿Usted a qué hora se va?
Pora cheu'  ¿A qué hora te vas?
Pora chi gunidxi'ñalu'  ¿A qué hora vas a trabajar?
Pora chi gunidxi'ñalu' guixhii'  ¿A qué hora vas a trabajar mañana?
Pora chiguireebe  ¿A qué hora sale?, ¿a qué hora parte?
Pora chiguireecabe  ¿A qué hora salen ellos?, ¿a qué hora parten ellos?
Pora chiguireelu  ¿A qué hora sales?, ¿a qué hora partes?
Pora chiguireenu  ¿A qué hora salimos?, ¿a qué hora partimos?
Pora chiguireetu  ¿A qué hora salen ustedes?, ¿a qué hora parten ustedes?
Pora chindanu'  ¿A qué hora llegaremos?, ¿a qué hora arribaremos?
Pora chunu'  ¿A qué hora nos vamos?
Pora gueedalu'  ¿A qué hora llegas?, ¿a qué hora vas a llegar?
Pora gueedu'  ¿A qué hora llegas?, ¿a qué hora vas a llegar? (familiar)
Pora gule bi'cu huiini  ¿A qué hora nació el perrito?, ¿cuándo nació el perrito?
Pora hriu' guendaroshí  ¿A qué hora se cena?, ¿a qué hora hay cena?
Pora hroo binni hrarí  ¿A qué hora se come?
Pora hrudi'cabe guendaroo  ¿A qué hora sirven la comida?
Pora hrudi'cabe guendaroshí  ¿A qué hora sirven la cena?
Pora hruunda'be gui'chi  ¿Cuándo lee?, ¿cuándo lee ella?, ¿cuándo lee él?
Pora hruundu' gui'chi  ¿Cuándo lees?, ¿cuándo te pones a leer?
Pora ndi  ¿Qué hora es?, ¿a qué hora es?, ¿a qué horas son?
Pora tiide' pur lii  ¿A qué hora paso por tí?
Pora ya'  ¿A qué hora?, ¿en qué momento?, ¿cuándo va a suceder?
Porgana  No se puede, es inútil
Porra  Protuberancia, un nudo, nudo del lazo
Primé  Primero, el primero
Pumpu  Tarro hecho de barro, tarro para mantequilla, recipiente, olla
Pumpu nala'a  Olla rota
Punta guidxi  El extremo de la ciudad, la orilla de un pueblo, al otro lado del pueblo
Pur  Por, para, por el
Pur ca xcuidi  Por los niños
Pur lá  Por él, por ella
Pur lánga  Por él, por ella, debido a él, debido a ella
Pur lii  Por ti, por vos
Pur lii bisana' icaa íque' nisado'  Por ti yo dejé de pensar en el mar
Pur ngasi  Nada más por eso, solo por eso
Pur ti  Porque, debido
Pur ti daguyoo'ni ne lii  En tí se encierra, porque está encerrado en tí
Pur ti ma chaa'  Porque ya me voy, debido a que me marcho, porque me marcho, porque me voy
Pur ti nabee huaxhie' binnixquidxe'  Porque hay muy pocos paisanos, debido a que hay pocos paisanos
Pur ti nadxieelii  Porque te quiero, porque te amo
Pur ti nou' shandu nirenu'  Porque dijiste que saldríamos en el día de muertos
Pur ti pa guunalu' za'te  Porque si lloras yo muero, porque si lloras muero
Pur xcuidi  Por el niño
Purgana  No se puede, es inútil, aunque lo intentes, ni modo, todo por nada, por nada, solo por nada

Continúa...

A B C Ch D F G H I J L M N Ñ O P Q R S T U V X Y Z

Ir al traductor en línea español - diidxazá

Retorno a Diidxazá