Vocabulario del idioma zapoteco istmeño (diidxazá)
La referencia
obligada del zapoteco en Internet
Recopilación de Oscar Toledo Esteva y familia
Bicaa ta Oscar Toledo Esteva ne binnilidxi
|   Artesanía de una boda istmeña, donde el hombre luce su charro veinticuatro guinda y color guendadxinña, su camisa pundxe' shiñá o una guayabera, corbata o banda de seda color rojo (nanda xluxhu guiropa íque), pantalón blanco o calzón quichi'. Ella luce un huipil blanco (bidanihuiini quichi') o bidanihuiiniguie' con resplandor (bidaaniro') o un bidaaniflecu, falda (bizuudiolán quichi'), bushaolán o también bizuudirenda. | 
A B C Ch D F G H I J L M N Ñ O P Q R S T U V X Y Z
| Pa - Purgana | ||
| Zapoteco | Significado en castellano | |
|---|---|---|
| Pa | Si, afirmación con matiz de duda | |
| Pa cabeezu' tuusha' hraquee' | Si esperas a alguien en aquel lugar | |
| Pa cabeezu' tuusha' hrari' | Si esperas a alguien aquí, si estás esperando a alguien aquí | |
| Pa caquiiñu' | Si necesitas, si te es útil | |
| Pa caquiiñu' napa' dxi'ña | Si necesitas trabajo, tengo trabajo por si necesitas | |
| Pa cueezu' | Si esperas, si tú esperas | |
| Pa cuyubibe' na' | Si me busca | |
| Pa cuyubu' na' | Si me buscas | |
| Pa chaa' | Si voy | |
| Pa cheebe' | Si él va, si ella va | |
| Pa cheecabe' | Si ellos se van | |
| Pa cheelu' | Si vas, si te vas | |
| Pa cheetu' | Si ustedes se van | |
| Pa cheu' | Si vas, si te vas | |
| Pa chi usanu li'dxu | Si vas a abandonar tu hogar, si vas a dejar tu casa | |
| Pa chibilu' | Si te marchas, si tú te vas | |
| Pa chu' tu guinaba diidxa | Si alguien pregunta, por si alguien pregunta | |
| Pa chunu' | Si vamos, si es posible vamos | |
| Pa dxandi | Si es cierto, si es verdad, si es verídico | |
| Pa dxandi pacaa stobi | Si es verídico de lo contrario otro | |
| Pa dxandi siee pacaa stobi | Si es verídico ira de lo contrario otro | |
| Pa gabiá laabe | Cómo diablos podría, cómo diablos podría hacerlo | |
| Pa ganda | Si se puede, si es posible, ojalá se pueda | |
| Pa ganda cuaquichahuilu' lá | Si puedes lo acomodas (el o los objetos) | |
| Pa ganda guda' | Si puedes ven | |
| Pa ganda gudxina' | Si puedes dimelo, si puedes me lo dices, si puedes me avisas, avisame | |
| Pa ganda gueedaneelu' | Si puedes traer | |
| Pa ganda gueedaneelu'ni | Si puedes traerlo (el objeto) | |
| Pa ganda gunaaze na' | Atrápame si puedes | |
| Pa gannalu' | Si sabes, si te enteras | |
| Pa gannalu' shisha | Si sabes de algo, si te enteras de algo | |
| Pa gapa' gana sha | Si me da la gana, si yo quiero | |
| Pa gapa' gana ziaa' | Si me da la gana voy, si yo quiero iré | |
| Pa gatilu' nisa | Por si te da sed | |
| Pa goolo' stale zacahuarálu' | Si comes demasiado te vas a enfermar | |
| Pa gooshaatalu' | Si comes demasiado, si comes en exceso | |
| Pa gooshaatalu' zacahuarálu' ne dxinña | Si comes demasiado te vas a enfermar de diabetes | |
| Pa gudiilu' | Si das, si ofreces, si regalas | |
| Pa gudiilu' shisha | Si das algo, si regalas alguna cosa | |
| Pa gudiilu' shisha caquiiñecabe' | Si das algo que ellos necesitan, si das algo que ellas necesitan | |
| Pa gudiilu' shisha caquiiñecabe' bidiini lunacabe' | Si das alguna cosa que ellos necesitan llévalo directamente a sus manos | |
| Pa guiaba nisaguie | Si lloviera, si llueve | |
| Pa guiaba nisaguie qui zare'nu | Si llueve no saldremos | |
| Pa guialela'dxilu' | Si estás interesado, si nace en tí, si así lo deseas, si quieres, si deseas, si te place, si te nace, si así deseas | |
| Pa guibanilu' | Si vives | |
| Pa guicagui | Si es que prende, si prende el fuego | |
| Pa guidxela' | Si encuentro | |
| Pa guidxelalu' | Si encuentras | |
| Pa guidxelanu' | Si encontramos | |
| Pa guidxelu'ni | Si lo encuentras, si lo localizas (el objeto) | |
| Pa guidxelu'ni gudxi na' | Si lo encuentras me avisas | |
| Pa guinabacabena' | Si me piden | |
| Pa guindabi' chahuilu' nisa ca | Si hierves muy bien el agua | |
| Pa guindisu' hridxi | Si aumentas el volumen, si alzas la voz, si aumentas el ruido | |
| Pa guinícabe' | Si murmuran, si hablan | |
| Pa guinícabe' na' | Si murmuran de mí, si hablan de mí | |
| Pa guinícabe' na' neza lúlu' | Si murmuran de mí en tu presencia, si hablan de mí delante de tí | |
| Pa guiniti'cani | Si se pierden | |
| Pa guiua' | Si llego, si entro | |
| Pa guiziidu' | Si aprendes, si estudias | |
| Pa gunite' | Si pierdo, pierda, perder | |
| Pa gusiaandacanu'ni | Si los olvidamos, si las olvidamos | |
| Pa gusiaandacanu'ni zuninu'ni nazi' | Si los olvidamos los empobreceremos, si las olvidamos las empobreceremos | |
| Pa gusiaandacanu'ni zuninu'ni nazi' ni gu'ca | Si los olvidamos empobreceremos la historia, si las olvidamos empobreceremos la historia | |
| Pa gusiaandanu' | Si olvidamos, si todos olvidamos | |
| Pa gusiaandanu' lácabe | Si los olvidamos, si las olvidamos, si los olvidamos a ellos, si las olvidamos a ellas | |
| Pa gusiaandu' na' | Si tú me olvidas | |
| Pa guunalu' na' hrate' | Si lloras yo peno, si lloras yo sufro | |
| Pa guuya' | Si veo | |
| Pa guyube' lii | Si he de buscarte, si te busco | |
| Pa guyubu na' | Si me buscaras, si me buscas | |
| Pa hracala'dxu' | Si quieres, si deseas | |
| Pa hrinaabe' | Si él quiere, si ella quiere | |
| Pa hrinaalu' | Si tú accedes, si tú quieres, si das permiso | |
| Pa hrinaaya' | Si yo quiero | |
| Pa hrituí' lúlu' | Si te da pena, si tienes vergüenza, si te avergüenzas | |
| Pa hrituí' lúlu' xcu sti guenda stilu | Si te avergüenzas de tus raíces | |
| Pa huandi' | Por si es cierto, si fuera verdad, si es que es cierto | |
| Pa iruti' guiini' | Si nadie está, si nadie se encuentra | |
| Pa laabe qui naa'be' | Si él (ella) no quiere, si no lo desea | |
| Pa ladu | ¿Para dónde?, ¿por dónde?, ¿qué rumbo?, ¿dónde? | |
| Pa ladu cheetu | Para donde van | |
| Pa ladu cheu' | Para donde te vas | |
| Pa ladu chunu' | Para donde nos vamos | |
| Pa ladu gueedabe' | ¿Por dónde va a llegar? | |
| Pa ladu hria'na li'dxu' | ¿Por dónde queda tu casa? | |
| Pa ladu hria'na nisado' | ¿Por dónde queda el mar? | |
| Pa ladu nabesu' | ¿Por donde queda tu casa?, ¿por donde rádicas?, ¿por donde vives? | |
| Pa lani | Si es, si es cierto, si eso es cierto | |
| Pa lani pacaa stobi | Si es cierto de lo contrario, si es sino otro | |
| Pa lii | Si tú, si usted, si vos | |
| Pa lii acala'dxilu' | Si tú intentas, si te atreves | |
| Pa lii cheu' | Si te vas, si tú también te vas | |
| Pa lii ganda | Si puedes..., si tú puedes... | |
| Pa lii guchiichu' | Si tú das lata, si molestas, si te enfadas | |
| Pa ma bidie' guendanabani' stine' | Si ya dí mi vida | |
| Pa ma bidie' lii guendanabani' stine' | Si ya te he dado la vida... | |
| Pa ma chelu' | Si ya te vas, si ya vas a partir | |
| Pa ma cheu' | Si ya te vas, si ya vas a partir | |
| Pa ma' guní' íquelu | Si ya lo pensaste, si ya tomaste una decisión | |
| Pa na' | Si yo | |
| Pa na' chaa' | Si voy, si yo voy | |
| Pa naalu | Si quieres, si lo permites | |
| Pa nabanilu' hra gasti' guendaranaxhii' | Si vives donde no hay amor | |
| Pa nabanilu' ne qui gannaxhiilu' | Si vives sin amor | |
| Pa nabanilu' ne qui gannaxhiilu' zatilu' ne qui zaba'nilu' | Si vives sin amor morirás sin vivir | |
| Pa nacani | Si así está, si eso es, si así se ve | |
| Pa nacani zacá | Si así están las cosas, si así se ven las cosas, si así se ve la situación | |
| Pa namixtu lúlu' | Si tienes ojos azules, si tienes ojos claros o de color | |
| Pa nandaselu' | Si eres de estatura baja, si eres de talla pequeña | |
| Pa nasoolu' | Si eres alta, si eres alto, si tienes una estatura grande | |
| Pa neshena'ya | Si estoy despierto, si soy listo, si soy astuto, si soy fregón | |
| Pa neza | ¿Por dónde?, ¿hacia dónde? | |
| Pa neza cheu' | ¿Por dónde vas?, ¿hacia dónde vas? | |
| Pa neza chunu' | ¿Por dónde vamos?, ¿hacia dónde iremos? | |
| Pa nganga lani' | Si eso es, si ya es eso, si a eso vamos | |
| Pa ngani | Si eso es, si es por eso | |
| Pa ninícabe' | Si ellos hablaran | |
| Pa ninílu' | Si tu hablaras | |
| Pa ninínu' diidxazá | Si hablaramos zapoteco | |
| Pa ninínu' diidxazá stale niziidinu' | Si hablaramos zapoteco muchas cosas aprenderíamos | |
| Pa ninítu' | Si ustedes hablaran | |
| Pa ninítu' diidxazá | Si ustedes hablaran zapoteco | |
| Pa ninítu' diidxazá niziiditu' stale | Si ustedes hablaran zapoteco aprenderían mucho | |
| Pa nituí lúlu' | Si tuvieras vergüenza, si tuvieras dignidad, si tuvieras pena, si no fueras cínico | |
| Pa nua' | Si estoy, si me encuentro | |
| Pa nusabe' shisha donda Petrona | Si cometí alguna falta Petrona | |
| Pa nuu | Si hay | |
| Pa nuu binni nazí' zadinde guidxi | Mientras existan pobres habrá guerra | |
| Pa nuu gunaba diidxa | Si está pregunta, si se encuentra preguntale | |
| Pa nuu shisha | Si hay algo, si algo sucede | |
| Pa nuube' | Si él (ella) está, si él se encuentra | |
| Pa nuucabe' | Si están ellos, si se encuentran ellos | |
| Pa nuulu' | Si estás, si te encuentras | |
| Pa nuulu' ne stobi | Si estás con otro, si estás con alguien | |
| Pa nuulu' ne stobi cadi gucheu' ne lá | Si estás con otro sele fiel, si estás con alguien no le falles | |
| Pa nuutu' | Si están ustedes, si se encuentran ustedes | |
| Pa nuzabe' | Si debo, si tengo deudas | |
| Pa nuzabilu' | Si debes algo | |
| Pa ñanda ca bixhidu' nusendanu' lu gui'chi | Si los besos se pudieran enviar por carta | |
| Pa ñánda ñuuya' lii | Si pudiera verte | |
| Pa ñánda si que ñélu' | Si se pudiera mejor no te fueras, si se pudiera mejor no partieras | |
| Pa ñánna' | Si supiera, de haber sabido | |
| Pa ñánna' neegue ñeenda' | Si supiera ayer habría llegado | |
| Pa ñannabe' | Si el supiera, si ella se enterara | |
| Pa ñannalu' | Si tu supieras, si te enteraras | |
| Pa ñannatu' | Si supieran, si se enteraran (ustedes) | |
| Pa ñannu' | Si supieras, si lo supieras | |
| Pa ñannu' pabia' nadxieelii | Si supieras cuanto te quiero | |
| Pa ñápa' | Si tuviera | |
| Pa ñate' | Si yo muriera, por si yo muriera | |
| Pa ñene' | Si yo entendiera | |
| Pa ñiá | Si yo quisiera ir, si yo hubiera ido | |
| Pa ñuu | Si hubiera, si no escaseara | |
| Pa ñuu xpiálu' | Si tuvieras educación, si tuvieras límites | |
| Pa ñuu xpiálu' ñenelu' | Si tuvieras educación comprenderías | |
| Pa ñuu xpiálu' ñenelu' shi cayabe lii | Si tuvieras educación comprenderías lo que te digo | |
| Pa ñuu xpiálu' qui nidxibu sacasi | Si tuvieras educación no te sentirías inseguro(a) | |
| Pa ñuu xquendabiaanilu' | Si tuvieras instrucción, si no fueras ignorante | |
| Pa ñuu xquendabiaanilu' liá | Si no fueras tan ignorante mujer | |
| Pa ñuua' | Si yo estuviera, si estuviera | |
| Pa ñuube' | Si él estuviera, si ella estuviera | |
| Pa ñuuyalu' laabe | Si la vieras, si lo vieras | |
| Pa ñuuyalu' laabe guendaba'dulu' que ñati | Si lo vieras tu juventud sería eterna | |
| Pa ñuuyu' | Si vieras | |
| Pa ñuuyu' cayaca' ditte' | Si vieras como tiemblo | |
| Pa ñuuyu' cayaca dittibe' | Si vieras como él tiembla | |
| Pa qui cheebe | Si él no va, si ella no va | |
| Pa qui cheecabe | Si ellos no van, si ellos no se van | |
| Pa qui cheelu | Si no vas, si no te vas | |
| Pa qui cheetu | Si ustedes no van, si ustedes no se van | |
| Pa qui cheu' | Si no vas, si no te vas | |
| Pa qui chunu | Si no vamos | |
| Pa qui ganda | Si no se puede, si no es posible | |
| Pa qui ganda bibigueta | Si no puedes regresa, regresa si no puedes | |
| Pa qui ganda gunidxi'ñalu' | Si no puedes trabajar | |
| Pa qui ganda gunidxi'ñalu' zuyube stobi | Si no puedes trabajar buscaré otro | |
| Pa qui ganda gunilu' | Si no puedes hacer, si no puedes construir | |
| Pa qui ganda gunilu'ni | Si no puedes hacerlo, si no puedes construirlo | |
| Pa qui ganda gunitu' lachee | Si no pueden renuncien, si no pueden construir vayanse | |
| Pa qui ganda gu'nu | Si no puedes hacer, si no puedes construir | |
| Pa qui ganda quixhu' | Si no puedes pagar | |
| Pa qui gannalu' | Si no sabes, si ignoras | |
| Pa qui gannalu' diidxazá | Si no sabes zapoteco | |
| Pa qui gannalu' nga | Si no sabes eso | |
| Pa qui gápadu' lii guendanabani zati | Si no te cuidamos no habrá vida | |
| Pa qui gucaalúlu' qui zindalu' | Si no te esfuerzas no lo lograrás | |
| Pa qui guedu' | Si no vienes | |
| Pa qui guidxelalu' | Si no encuentras, si no localizas | |
| Pa qui guinne' | Si no estoy, si no me encuentro | |
| Pa qui guinnibe' | Si él (ella) no está, si él no se encuentra | |
| Pa qui guinnicabe' | Si ellos no están, si ellos no se encuentran | |
| Pa qui guinnilu' | Si no estás, si no te encuentras, sin tí | |
| Pa qui guinnitu' | Si ustedes no están, si ustedes no se encuentran | |
| Pa qui guisala'dxu' lá | Si no le haces caso, si a ella no le haces caso | |
| Pa qui gunidxi'ñalu' zaro'lo | Si no quieres trabajar engordarás | |
| Pa qui gunidxi'ñalu' zaro'lo ne zacahuarálu | Si no quieres trabajar engordarás y te enfermarás | |
| Pa qui gunidxi'ñalu' zaro'lo ne zatilu' | Si no trabajas engordarás y morirás | |
| Pa qui guninu'ni tunga gunini | Si no lo hacemos nosotros quienes lo harán | |
| Pa qui nidxibitu' ñacanetu' na' | Si no tuvieran miedo ustedes me apoyarían | |
| Pa qui nuulu' ne na' shuncu huiini | Si no estás conmigo mi bien | |
| Pa qui zanda | Si no se va a poder, si no se podrá | |
| Pa tindelu' | Si peleas, si luchas | |
| Pa xhi cayaca' | Por si tengo un problema | |
| Pa xhi caya'cu | Por si tienes problemas | |
| Pa xhi caya'cu hrari' nua' | Por si tienes problemas aquí estoy | |
| Pa zanda | Si se puede, si es que se pueda, si se permite | |
| Pa zanda guda' hranua' | Si puedes ven conmigo, si puedes ven a mí | |
| Pa zanda gunilu'ni bi'nini | Si puedes hacerlo hazlo | |
| Pa zudi'tu | Si dan, si ofrecen, si ustedes dan, si ustedes otorgan | |
| Pabia' | ¿Qué cantidad?, ¿qué tamaño?, ¿cuánto?, cuanto | |
| Pabia' biaba neegue nisaguie | ¡Cómo llovía ayer!, ¡cuánto llovía ayer! | |
| Pabia' hricaalu' ya | ¿Cuánto pides?, ¿cuánto cobras? | |
| Pabia' hriná'ni' | ¿Cuánto pesa?, ¿cuánto pesará? | |
| Pabia' hruzeete' lii | Cuanto te extraño, como me acuerdo de tí | |
| Pabia' nadxieelii | Cuanto te quiero | |
| Pabia' nandxó' | Que poderoso, que grandioso | |
| Pabia' nuzabe' | ¿Cuánto debo?, ¿cuál es el monto de mi deuda? | |
| Pabia' nuzabu' | ¿Cuánto debes?, ¿cuánto es tu deuda? | |
| Pabia' sicarulu' | Que hermosa eres, tu belleza es incomparable, tu belleza no tiene igual | |
| Pabia' stale ni chigu'ne | ¡Cuántas cosas por hacer!, ¡cuántos problemas por resolver! | |
| Pabia' za'bi' | Cuanto se debe, de cuanto es la deuda | |
| Pabia'ti' ni | ¿Qué medidas son?, ¿cuál es la medida?, ¿de qué tamaño es? | |
| Pacaa | Si no, de lo contrario, una opción, un similar | |
| Pacaa zacahuarálu | Si no te puedes enfermar | |
| Pacaa zadxiichi' | Si no se enojará, se puede enojar | |
| Pacaa zadxiichi' na chabé | Si no se puede enojar doña Isabel | |
| Padé | ¿Dónde?, ¿de dónde? | |
| Padé laacabe' | ¿De dónde son?, ¿de dónde vienen? | |
| Padé lii | ¿De dónde eres? | |
| Padéste | Hasta donde, hasta que punto, límite, limitante, que tan lejos | |
| Padéste nga indalu' | Hasta donde llegaste | |
| Padiushi | Saludos, te saludo | |
| Padiushi bi'che' | Saludos hermano, un saludo hermano | |
| Padiushi guiraatu' | Saludos a todos, un saludo a todos | |
| Padxí | ¿Cuándo?, ¿para cuándo?, ¿qué día?, ¿para qué día? | |
| Padxí biree gui'dxu hri lii | ¿Cuándo te brotó este grano? | |
| Padxí cheu' | ¿Cuándo te vas? | |
| Padxí chunu' | ¿Cuándo nos vamos?, ¿qué día nos vamos? | |
| Padxí gudixhelu' na' | ¿Cuándo me pagaste? | |
| Padxí gueedabe' | ¿Cuándo vuelve?, ¿qué día vuelve él (ella)?, ¿cuándo vendrá?, ¿cuándo llegará? | |
| Padxí gueedacabe' | ¿Cuándo vuelven ellos?, ¿qué día vuelven ellos? | |
| Padxí gueedaguuya lii | ¿Cuándo volveré a verte? | |
| Padxí gueedanu' | ¿Cuándo volveremos?, ¿qué día volvemos? | |
| Padxí gueedatu' | ¿Cuándo vuelven?, ¿qué día vuelven? | |
| Padxí gueedu' | ¿Cuándo vuelves?, ¿qué día vuelves?, ¿cuándo vienes?, ¿cuándo llegarás?, ¿qué día llegas? | |
| Padxí gueedu' ne na' | ¿Cuándo vienes conmigo?, ¿cuándo llegas conmigo? | |
| Padxí guidu'yanu | ¿Cuándo nos vemos?, ¿qué día te veo? | |
| Padxí gulelu' | ¿Cuándo naciste?, ¿qué edad tienes?, ¿cuál es tu edad?, ¿tu edad? | |
| Padxí gundaacabe ladxido'lo | ¿Cuándo te partieron el corazón? | |
| Padxí gusá'lu iza | ¿Cuándo es tu cumpleaños? | |
| Padxí gutibe' | ¿Cuándo murió? | |
| Padxí guuya' lii | ¿Cuándo te veo?, ¿qué día te veo? | |
| Padxí lanixpido'lo | ¿Cuándo es tu santo?, ¿cuándo es tu cumpleaños? | |
| Padxí nda' | ¿Cuándo será?, ¿qué día será? | |
| Padxí nga | ¿Cuándo será?, ¿eso cuándo será?, ¿que día será? | |
| Padxí nga pe | ¿Cuándo será con seguridad?, ¿cuándo es exactamente? | |
| Padxí nga pe gueedu | ¿Exactamente cuándo vendrás?, ¿en qué fecha llegarás? | |
| Padxí ni | ¿Cuándo es?, ¿qué día es? | |
| Padxí quíxhe lii | ¿Cuándo te pago?, ¿cuándo he de pagarte? | |
| Padxí quíxhu na' | ¿Cuándo me pagas?, ¿cuándo has de pagarme? | |
| Padxí shuncu | ¿Para cuándo mi amor? | |
| Padxí suuya lii | ¿Cuándo te volveré a ver?, ¿qué día volveré a verte? | |
| Padxí ya' | ¿Cuándo?, ¿cuándo será? | |
| Padxí zanda | ¿Cuándo se puede?, ¿para cuándo se puede?, ¿qué día se puede? | |
| Pagala | ¿Cuánto cuesta?, ¿cuánto vale?, ¿cuánto quieres?, ¿cuánto es?, ¿a cómo sale?, ¿a cómo? | |
| Pagala ca ni | ¿Cuánto cuestan?, ¿cuánto valen? | |
| Pagala ca shandié hri' | ¿Cuanto cuestan estas sandías? | |
| Pagala hrutoo'loni | ¿A cómo lo vendes? | |
| Pagala ira'ni | ¿Cuánto es de todo?, ¿cuánto cuesta todo? | |
| Pagala ni | ¿Cuánto es?, ¿cuánto cuesta? | |
| Pagala nuzabe' | ¿Cuánto debo?, ¿qué debo?, ¿qué monto es mi deuda? | |
| Pagala nuzabe' hrari' | ¿Cuánto debo a este establecimiento? | |
| Pagala shandié hri' | ¿Cuanto cuesta esta sandía? | |
| Pagala ti yoo' hra hrasicabe' | ¿Cuánto cuesta el cuarto de hotel? | |
| Paguidubi | ¿Hasta donde? | |
| Paguidubi cheetu' | ¿Hasta dónde quieren llegar? | |
| Paguidubi cheu | ¿Hasta dónde quieres llegar? | |
| Paguidubi chunu' | ¿Hasta dónde vamos?, ¿hasta dónde llegaremos? | |
| Paguidxelaabe zabiguetabe | Si él (ella) encuentra regresará | |
| Paguidxelaacabe zabiguetacabe | Si ellos encuentran regresarán | |
| Paguidxelaanu zabiguetanu | Si encontramos regresaremos | |
| Paguidxelaatu zabiguetatu | Si ustedes encuentran regresarán | |
| Paidubi | ¿Por donde?, ¿en qué lugar?, ¿hasta donde? | |
| Paidubi nabezu' | ¿Por donde radicas?, ¿en qué lugar vives?, ¿hasta donde fuiste a radicar? | |
| Paidxela' | Si encuentro | |
| Paidxela' zabigue'ta' | Si encuentro regresaré | |
| Pairuti | Si nadie, si no hay nadie | |
| Pairuti nanna | Si nadie sabe | |
| Pala | Y si..., si ya... | |
| Pala nibaniru' | Si viviera, si él viviera, si ella viviera | |
| Pala nou | Si dices..., si ya decidiste... | |
| Pala nou ma cheu' | Si dices que ya te vas, si ya decidiste marcharte | |
| Panaa' | Si puede, si lo quiere, si lo permite. Ej: ne panaa'be' = si él lo permite | |
| Panaa' cabe' | Si ellos quieren | |
| Panaacabe' | Si ellos lo permiten, si ellos quieren | |
| Pancha | Muñeca de madera, juguete, muñeca o muñeco de madera labrado por un padre para su hija | |
| Pancha yága | Muñeca de madera fabricada por el padre de la niña | |
| Pancha yága ca | Esa muñeca de madera | |
| Pancho León | Ingeniero y coronel Francisco León Fernández (1846-1916) (Pancho León), juchiteco que realizó grandiosas obras en beneficio de Juchitán | |
| Panchonga | Pan duro | |
| Panda | ¿Cuántos?, ¿cuánto? | |
| Panda beda | ¿Cuántos vinieron?, ¿cuántos llegaron?, ¿cuánto llegó? | |
| Panda cayaadxa | ¿Cuánto falta? | |
| Panda gucuaalu' | ¿Cuánto obtuviste? | |
| Panda gueeda | ¿Cuántos vienen? | |
| Panda guendaranaxhii' | Cuanto amor | |
| Panda guendaroo hroolo lu dxi | ¿Cuántas comidas toma usted al día? | |
| Panda guleelu' | ¿Cuánto sacaste? | |
| Panda iza bisa'lu' | ¿Cuántos años cumpliste? | |
| Panda iza chigusa'lu' | ¿Cuántos años cumples?, ¿cuántos años vas a cumplir? | |
| Panda iza nápu' | ¿Cuántos años tienes?, ¿cuántos años tiene usted? | |
| Panda shiñu' | ¿Cuántos hijos tienes? | |
| Panda shizalu' | ¿Cuántos años tienes? | |
| Panda tu ya' | ¿Cuántos son ustedes? | |
| Panda ya' | ¿Cuánto será?, ¿cuántos? | |
| Panda yaaza nápa gui'chi ca | ¿Cuántas páginas trae ese libro? | |
| Panda yaaza nápa gui'chi hri | ¿Cuántas hojas tiene este libro?, ¿cuántas páginas tiene este libro? | |
| Panda zeeda | ¿Cuántos vendrán?, ¿cuántos vienen? | |
| Pandacabe | ¿Cuántos son ellos?, ¿cuántos son? | |
| Pandani | ¿Cuántos son? (los objetos) | |
| Pandanu | ¿Cuántos somos? | |
| Pandatu | ¿Cuántos son ustedes? | |
| Pandxiapa | Pan horneado, pan serrano | |
| Pandxinña | Pan dulce | |
| Paninaacabe' | Si ellos lo permitieran, si ellos quisieran | |
| Pañaca | Si fuera, si así fuera, si pudiera, si se hiciera | |
| Pañáca' | Si yo fuera, si de mí se tratara | |
| Pañaca dxandi' | Si fuera cierto, si fuera verídico, si fuera fidedigno | |
| Pañaca ngasi | Si solo fuera eso, si nomás fuera eso | |
| Pañaca stobi | Si fuera otro, si fuera otra | |
| Pañaca'la'dxe' | Si yo quisiera, si yo deseara, si yo tuviera ganas | |
| Pañaca'la'dxu' | Si tu quisieras, puesto que puedes | |
| Pañacani | Si se hiciera, si se construyera, si pudiera hacerse | |
| Pañacani zacá | Si así se hiciera, si así fuera | |
| Pañanda | Si se pudiera, ojalá que se pueda | |
| Pañanda niduuyanu' caadxi | Si nos pudieramos ver un poco | |
| Pañanda nugaanda | Si pudiera alcanzar | |
| Pañanda nugaanda' | Si yo pudiera alcanzar | |
| Pañanda ñuaya lii | Si pudiera cargarte, si pudiera te cargaría | |
| Pañanda zi | Ojalá que se pudiera, ya quisiera que fuera cierto | |
| Pañanda zi ma ni ndaya' | Ya quisiera llegar | |
| Pañélu' | Si fueras | |
| Pañélu' hra hridinde guidxi | Si fueras a la guerra | |
| Para | Como que | |
| Para ihuini | Para ver, para comparar, para salir de dudas, para que se vea | |
| Para na' | Para mí | |
| Para ti gunaa' sicarú | Para una bella mujer | |
| Paraa | Donde, de donde, a dónde, en donde, por donde, no veo por donde, como, ¿a dónde? | |
| Paraa bianalu' | ¿Dónde te quedaste? | |
| Paraa bicachilu'ni | Donde lo escondiste, donde lo ocultaste | |
| Paraa bicuiilu' yoo stiu' | ¿Dónde edificaste tu casa? | |
| Paraa bichee' ne lii | ¿Dónde te fallé? | |
| Paraa bichee' que ganna' dia' | No se donde me equivoqué | |
| Paraa bindaalu' | ¿Dónde te tardaste? | |
| Paraa binitinu' | ¿En dónde perdimos?, ¿en dónde nos perdimos? | |
| Paraa bisiaanda' | Donde olvidé | |
| Paraa bisiaanda' lii la' | ¿Dónde te olvidé? | |
| Paraa canasaa | ¿Dónde estará?, ¿por dónde andará?, ¿de dónde viene? | |
| Paraa cayásilu | ¿Dónde pernoctas?, ¿dónde duermes? | |
| Paraa caziidu' | ¿Dónde estudias?, ¿dónde estás estudiando? | |
| Paraa cuaa' ndi' | ¿Dónde meto esto? | |
| Paraa cuaque'ni | ¿Dónde lo pongo?, ¿dónde lo coloco?, ¿dónde lo acomodo? | |
| Paraa cheecabe' | ¿Adonde van (ellos)? | |
| Paraa cheetu' | ¿Adonde van (ustedes)? | |
| Paraa cheu' | ¿A dónde vas?, ¿a dónde vas?, ¿adonde vas?, ¿dónde vas a ir? | |
| Paraa chi guiaanda | Como se va a olvidar, no se puede olvidar | |
| Paraa chi gusiaanda' | Como voy a olvidar, como lo voy a olvidar | |
| Paraa chi gusiaanda' ni gu'ca | Como voy a olvidar lo que pasó | |
| Paraa chineu na' | ¿A dónde vamos?, ¿a dónde me llevas? | |
| Paraa chuu' ndi' | ¿Dónde se colocará esto? | |
| Paraa chuunu' | ¿Para dónde vamos?, ¿para dónde nos vamos?, ¿a dónde vamos?, ¿a dónde vamos todos?, ¿a dónde vamos los dos?, ¿dónde iremos?, ¿adonde iremos? | |
| Paraa chuunu' guixhii' | ¿Y adonde iremos mañana?, ¿y dónde iremos mañana? | |
| Paraa chuunu' ya' | ¿Y adonde iremos?, ¿y dónde iremos? | |
| Paraa chuunu' yannadxí | ¿Hoy dónde iremos? | |
| Paraa gulelu' | ¿Dónde naciste?, ¿de que lugar eres? | |
| Paraa gusílu' | ¿Dónde dormiste? | |
| Paraa gusí'lu ni | ¿Dónde lo compraste? | |
| Paraa guyeelu' | Donde andabas, adonde fuiste | |
| Paraa guyeetu' | ¿Adónde fueron ustedes?, ¿adónde andaban?, ¿por dónde andaban? | |
| Paraa guyeeu' | ¿Adónde fuiste?, ¿dónde fuiste?, ¿de dónde vienes? (expresión familiar) | |
| Paraa hrasilu' | ¿Dónde duermes?, ¿dónde pernoctas? | |
| Paraa hria'na luguiaa' | ¿Dónde queda el mercado?, ¿dónde está el mercado? | |
| Paraa hria'na nisado' | ¿Dónde queda el mar? | |
| Paraa hria'na ti luguiaa' | ¿Dónde hay un mercado?, ¿dónde está un mercado?, ¿dónde queda un mercado? | |
| Paraa hria'na yoo' hrarasicabe' hri' | ¿Dónde queda este hotel? | |
| Paraa hrieelu' | ¿Adónde te vas?, ¿adónde vas? | |
| Paraa hrinesa binni | ¿Dónde está el baño?, ¿dónde está el excusado? | |
| Paraa hriu'lu | ¿Dónde te metes?, ¿dónde te escondes? | |
| Paraa hriuuba laabe | ¿Dónde le duele a él?, ¿dónde le duele a ella? | |
| Paraa hriuuba lii | ¿Dónde te duele? | |
| Paraa hruudu' lii | ¿Dónde te duele?, ¿dónde sientes el dolor? | |
| Paraa naabe' | Dónde dice él (ella), ¿por dónde dijo? | |
| Paraa nabesacabe' | ¿Dónde viven?, ¿dónde radican? | |
| Paraa nabesu' | ¿Dónde vives?, ¿por dónde vives?, ¿dónde radicas?, ¿dónde vive? | |
| Paraa ndi | ¿Qué es aquí?, ¿cómo se llama aquí? | |
| Paraa ndi cheu' | ¿Adónde irás?, ¿dónde puedes ir? | |
| Paraa ndi zanda cheebe | ¿Adónde puede ir? | |
| Paraa nga | ¿Dónde es eso?, ¿dónde queda eso?, ¿de dónde? | |
| Paraa nga bire'lu | ¿De dónde sales?, ¿porqué me agredes? | |
| Paraa nga cheu | ¿Adónde intenta ir?, ¿adónde quieres ir? | |
| Paraa nga hrabe la' | ¿De donde creo?, ¿donde creo? | |
| Paraa nga nou | ¿De dónde crees?, ¿adónde crees? | |
| Paraa nga nuulu' huada'huiini mosa | ¿Dónde te encuentras fuereñita linda? | |
| Paraa ni | ¿Dónde es?, ¿dónde queda? | |
| Paraa nua' | ¿Dónde me encuentro?, ¿dónde estoy? | |
| Paraa nua' la' | ¿Qué dónde estoy?, ¿adónde estoy? | |
| Paraa nuu bishozo' | ¿Dónde está tu papá?, ¿dónde está tu padre? | |
| Paraa nuu hra hrinesa binni | ¿Dónde está el excusado?, ¿dónde está el baño? | |
| Paraa nuu ti | ¿Dónde hay un...? | |
| Paraa nuu ti doctor | ¿Dónde hay un médico? | |
| Paraa nuu ti guiigu' | ¿Dónde hay un río? | |
| Paraa nuu ti luguiaa' | ¿Dónde hay un mercado? | |
| Paraa nuube' | ¿Dónde está (él)?, ¿dónde se encuentra? | |
| Paraa nuucabe' | ¿Dónde están (ellos)? | |
| Paraa nuulu' | ¿Dónde estás?, ¿dónde te encuentras? | |
| Paraa nuuni' | ¿Dónde está?, ¿dónde se encuentra? (el objeto) | |
| Paraa nuunu' | ¿Dónde estamos?, ¿dónde estamos ubicados? | |
| Paraa nuutu' | ¿Dónde están (ustedes)?, ¿dónde se encuentran? | |
| Paraa verde | Después de tanto trabajo, después de tanto esfuerzo, hasta que | |
| Paraa verde indadu' | Después de tanto esfuerzo llegamos | |
| Paraa zee | Adónde se fue, para dónde va | |
| Paraa zeebe | Adónde se fue él, para dónde va ella | |
| Paraa zeecabe | Adónde se fueron, para dónde van | |
| Paraa zeeda ni | ¿De dónde procede?, ¿de dónde viene? (el objeto) | |
| Paraa zeedu' | ¿De dónde vienes?, ¿por dónde vienes? | |
| Paraa ziuunu' | ¿Adónde vamos?, ¿para dónde vamos?, ¿adónde iremos? | |
| Paraanda' | ¿Dónde? | |
| Paraanda' canasaabe' | ¿Dónde andará?, ¿dónde estará? | |
| Paraanda' canasaabe' nja' | ¿Dónde andará?, ¿dónde estará? | |
| Paraanda' nuube' | ¿Dónde estará?, ¿dónde se encontrará? | |
| Paraanda' nuube' nja' | ¿Dónde estará?, ¿dónde se encontrará? | |
| Paraanda' nuulu' | ¿Dónde estarás? | |
| Pasha hraa | Algún lado, en algún lugar | |
| Pasha hraa nga nuube' | En algún lugar debe estar, ella en algún lugar debe estar | |
| Pasu | Bifurcación de un camino, bifurcación | |
| Pasu Tuledu | Ruta Toledo, bifurcación Toledo | |
| Paxhaora | Por si acaso, puede suceder, quizá | |
| Paxhaora zandaaca' | En cualquier momento puede suceder | |
| Paxharaa' | En algún lugar, quizá en otra parte | |
| Pe' | Sufijo de aún mejor | |
| Pella | Montículo, montón | |
| Pe'pe' | Jicaco, icaco, hicaco, gicaco, arbusto y fruto comestible de la familia rosáceas (Chrysobalanus Icaco) | |
| Pe'pe' hriini | Jicaco rojo, hicaco rojo | |
| Pe'pe' yaase | Jicaco negro | |
| Pesu | Cicatriz | |
| Petapa | Santo Domingo Petapa, población del istmo oaxaqueño | |
| Piipido' | Tranquilo, sencillo, sigiloso, sigilosa | |
| Piiru' | Pelón, calvo, sin cabello, el que es calvo, el pelón | |
| Piizi | Insignificante, partícula, demasiado pequeño | |
| Pimpo | Rosquilla de canela, dona, rosquilla de maíz y panela | |
| Pimpo ca' | Esa rosquilla de canela, esa dona | |
| Pitu gueere | Flauta, flauta de carrizo | |
| Pitu nisiaaba | Flauta de carrizo, flauta ceremonial | |
| Pitu yú | Flauta de barro en diferentes formas, cierta medicina natural | |
| Plancha | Tronco y horqueta como sostén principal de una casa | |
| Po'mbo | Fruto de la ceiba, pochote, algodón silvestre para rellenar almohadas | |
| Pora | En qué momento, a que hora, que hora, tiempo, ¿cuándo? | |
| Pora cheelu' | ¿Usted a qué hora se va? | |
| Pora cheu' | ¿A qué hora te vas? | |
| Pora chi gunidxi'ñalu' | ¿A qué hora vas a trabajar? | |
| Pora chi gunidxi'ñalu' guixhii' | ¿A qué hora vas a trabajar mañana? | |
| Pora chiguireebe | ¿A qué hora sale?, ¿a qué hora parte? | |
| Pora chiguireecabe | ¿A qué hora salen ellos?, ¿a qué hora parten ellos? | |
| Pora chiguireelu | ¿A qué hora sales?, ¿a qué hora partes? | |
| Pora chiguireenu | ¿A qué hora salimos?, ¿a qué hora partimos? | |
| Pora chiguireetu | ¿A qué hora salen ustedes?, ¿a qué hora parten ustedes? | |
| Pora chindanu' | ¿A qué hora llegaremos?, ¿a qué hora arribaremos? | |
| Pora chunu' | ¿A qué hora nos vamos? | |
| Pora gueedalu' | ¿A qué hora llegas?, ¿a qué hora vas a llegar? | |
| Pora gueedu' | ¿A qué hora llegas?, ¿a qué hora vas a llegar? (familiar) | |
| Pora gule bi'cu huiini | ¿A qué hora nació el perrito?, ¿cuándo nació el perrito? | |
| Pora hriu' guendaroshí | ¿A qué hora se cena?, ¿a qué hora hay cena? | |
| Pora hroo binni hrarí | ¿A qué hora se come? | |
| Pora hrudi'cabe guendaroo | ¿A qué hora sirven la comida? | |
| Pora hrudi'cabe guendaroshí | ¿A qué hora sirven la cena? | |
| Pora hruunda'be gui'chi | ¿Cuándo lee?, ¿cuándo lee ella?, ¿cuándo lee él? | |
| Pora hruundu' gui'chi | ¿Cuándo lees?, ¿cuándo te pones a leer? | |
| Pora ndi | ¿Qué hora es?, ¿a qué hora es?, ¿a qué horas son? | |
| Pora tiide' pur lii | ¿A qué hora paso por tí? | |
| Pora ya' | ¿A qué hora?, ¿en qué momento?, ¿cuándo va a suceder? | |
| Porgana | No se puede, es inútil | |
| Porra | Protuberancia, un nudo, nudo del lazo | |
| Primé | Primero, el primero | |
| Pumpu | Tarro hecho de barro, tarro para mantequilla, recipiente, olla | |
| Pumpu nala'a | Olla rota | |
| Punta guidxi | El extremo de la ciudad, la orilla de un pueblo, al otro lado del pueblo | |
| Pur | Por, para, por el | |
| Pur ca xcuidi | Por los niños | |
| Pur lá | Por él, por ella | |
| Pur lánga | Por él, por ella, debido a él, debido a ella | |
| Pur lii | Por ti, por vos | |
| Pur lii bisana' icaa íque' nisado' | Por ti yo dejé de pensar en el mar | |
| Pur ngasi | Nada más por eso, solo por eso | |
| Pur ti | Porque, debido | |
| Pur ti daguyoo'ni ne lii | En tí se encierra, porque está encerrado en tí | |
| Pur ti ma chaa' | Porque ya me voy, debido a que me marcho, porque me marcho, porque me voy | |
| Pur ti nabee huaxhie' binnixquidxe' | Porque hay muy pocos paisanos, debido a que hay pocos paisanos | |
| Pur ti nadxieelii | Porque te quiero, porque te amo | |
| Pur ti nou' shandu nirenu' | Porque dijiste que saldríamos en el día de muertos | |
| Pur ti pa guunalu' za'te | Porque si lloras yo muero, porque si lloras muero | |
| Pur xcuidi | Por el niño | |
| Purgana | No se puede, es inútil, aunque lo intentes, ni modo, todo por nada, por nada, solo por nada | |
A B C Ch D F G H I J L M N Ñ O P Q R S T U V X Y Z
Ir al traductor en línea español - diidxazá