Letras de canciones populares en diidxazá y castellano
 
Diidxazá nga diidxa nabani nagási
Actualmente el zapoteco es una lengua viva
 
Letras de canciones:
 
• Mujer espigada
• El jardín de mi madre
• Naila
• Bola lari
• La llorona
• El feo
• La petrona
Na Siria ne shiaga, dxi bisaa iza.

Ba'dudxapa soo'

Ndinga ti son huiini, son sicarú
ni gudishe', hruxhidxe', hruyou'.
Na'nga nadxieelii ba'dudxapa soo'
shi gu'nu xtobi ni zanna pa zou'.

Na' ma huayabe' nñou' pa lii naalu' ne na'
chuppa yuuze ne shiñi' zudie'
que pe ziaadxa ni gou' pa chibiinu' hra ñaa.

Nuu bizaa ne shandié, nuu ca guitu ne zee'.
Ti hracala'dxu' que naalu' ne na'
shindi gune', pa lii ñannu' shinga naná
que nibeezalu' ñate' zacá.

Letra de Eustaquio Jiménez Girón

 

Mujer espigada

Esta es una pequeña y bonita canción,
que compuse, toco y puedes bailar.
Soy el que te quiere mujer espigada
nadie más te querrá como yo.

He dicho a tu madre si nos casamos,
dos bueyes y sus crias daré,
en nuestra granja nada te faltara.

Hay frijoles, sandías, calabazas y elotes.
Porque no quieres nada conmigo,
que puedo yo hacer, si supieras cuanto duele
no dejarías que sufriera así.

Traducción de Oscar Toledo Esteva

 

Le' sti nñia'

Hralidxi nñia' napa ti le'
hra hruzee ne hruchuugu' guie'
guirá siado'

Hruuya' hriguni lu xpido'
hrunduuba' shixhe' ndani' yoo'
ñuladxi' piou

Ne ma biza'ya' ti bizé
pa gusibaa pa gusiguie
de shuga dxaa

Hriuuladxe' guuya' guiraa' guie'stiá
guiraa' biduaa bizuguá' nñia'
nuu ca naga'.

Pa ñedaguuyalu'
hra le' huiini sti nñia'
ora cusee
ñuladxi' lu'

De zitu hriuushiilu' yú
ñuladxu' purti sicarú
ñuuyu' gundani la'sa yú
ne sapandú

Hralidxi nñia' huadxí siado'
binni huará nuu ladxidó'
ma canasí'
shisha gucuí pa biaba gui
hralidxi ñiá' guiráni' nuu
de pitu yú zadxe'lu para stuíi

Sicarú nga gápu ti le'
ndanini gápu ti bizé
dxaa guirá dxi

De mani' huiini zee lu bi
zuuya ne zieete
ne zaabi
ziula'dxini

Ne lii napu nisa guzeu'
nisa gueu' ne ni quíbineu
ni hrisaa' neu'

Pur ti pa zitu nuu bizé
shianga naná ni ora que
paraa ndi cheu'

Ca guie' guchí ca guie' shiña'
Guie' quichi' ne guiraa' ga'
hra le' sti nñia'

Na' hracanía' lá ma cuzee'
pur lánga bine' dxa bizé
ti nadxiie lá

Naa ma chiluuxhe'
ma chibiee'
nashudxe' ma stale güee'
yanna ma chaa'

Pacaa zadxiichi' na chabé
pa guiua' hra yoo'
nashudxe' dxe'
zaguiñe' na'

Cani' canié' hri laa dxandi'
que chi gusiaandatu' ni
qui hrinié siá

Dxandi' nga bine' dxa bizé
ne dxandi'nga nñia' chabé
de neza guiá'

Hralidxi nñia' huadxísiado'
binnihuará nuu ladxidó
ma canazíi
shisha gucui pa biaba gui
hrali dxi nñia' guiráni' nuu
de pitu yú zadxe'lu para stuíi

Letra de César López

 

El jardín de mi madre

La casa de mi madre tiene un jardin,
donde riega y corta flores
cada mañana.

La veo arreglar sus santos,
barrer toda la casa
verlo te agradaría.

Y ya construí un pozo,
que reboza de agua
sea verano u otoño.

Me gusta ver las flores de albahaca,
los plátanos que sembró mi madre
están frondosos.

Si llegaras a ver
el jardincito de mi madre
cuando los riega
verlo te gustaría.

A lo lejos hueles tierra mojada,
te gustaría lo bonito
que germinó el la'sa yú
y el sapandú.

Por la mañana en la casa de mi madre
los que tienen depresión
vienen a comprar
algo para hervir si se sienten mal.
En su casa todo hay,
hasta flautas de barro para los nervios.

Es grato que tengas un jardín,
con un pozo
rebosando todos los dias.

Hasta los pajaros verán
y bajarán,
se posarán
y disfrutarán.

Tienes agua para cultivar,
tomar y lavar
lo que llevas puesto.

Si lejos queda el pozo
es penosa la tarea,
¿y adonde irías?.

Flores amarillas, rojas,
blancas y otras más,
en el jardín de mi mamá.

Yo la ayudo en el riego,
y porque la adoro
hice aquel pozo.

Estoy por acabar,
y me marcho,
estoy mareado y tome mucho,
ahora sí me voy.

Doña Isabel se enoja
si llego borracho
a su casa,
me castigará.

Lo que digo es verdad,
no lo vayan a olvidar
no hablo por hablar.

Cierto es que hice el pozo,
y que mi madre es doña Isabel
la del norte del poblado.

Por la mañana en la casa de mi madre
los que tienen depresión
vienen a comprar
algo para hervir si se sienten mal.
En su casa todo hay,
hasta flautas de barro para los nervios.

Traducción de Oscar Toledo Esteva

 

Naila

Cuzaani' beeu ti gueela',
Naila cayuuna neza lua'.
Hrabibe na' ne diidxa do',
gulaquibe ladxido'be lu hrua'.

Gudxelaabe shiñé cayuunabe',
ne gudxibena' sacarí:
ma gudxite' lii ne sti nguiiu,
ma cadi stiu nga ladxidua'ya'.

Ma gudxite' lii ne sti nguiiu,
ma cadi stiu nga ladxidua'ya'.

Naila, gudxi na' shiñé cusaanu' na',
huati, nanu cou nadxieelii;
bibigueta ne na', cadiguyubu stobi.
Cabeeza' lii ti pa qui guínilu',
zuninálu' ladxidua'ya'.

Naila, gudxi na' shiñé cusaanu' na',
huati, nanu cou nadxieelii;
bibigueta ne na', cadiguyubu stobi.
Cabeeza' lii ti pa qui guínilu',
zuninálu' ladxidua'ya'.

Traducción de Oscar Toledo Esteva

 

Naila

En una noche de luna,
Naila lloraba ante mi.
Ella me hablaba con ternura,
puso en mis labios su dulzura.

Yo le decía porqué lloraba,
ella me contestó así:
ya me embriagué con otro hombre,
ya no soy Naila para tí.

Ya me embriagué con otro hombre,
ya no soy Naila para tí.

Naila, di porqué me abandonas,
tonta, si bien sabes que te quiero;
vuelve a mi, ya no busques otro sendero.
Te perdono porque sin tu amor,
se me parte el corazón.

Naila, di porqué me abandonas,
tonta, si bien sabes que te quiero;
vuelve a mi, ya no busques otro sendero.
Te perdono porque sin tu amor,
se me parte el corazón.

Letra de Chu Rasgado

 

Bola lari

Nase febe huadxí zénda' de hra ñaa.
Hra basoo zénda' bibapa ladxiduá',
tihua lii, sheela' huiine', bisaanu' na'
¡Shi guiní' binni! Lii pe' careeu' zacá.

Stale stale pe' nga bicheeu,
ti que ña'bu' na' pa ma' cheu':
nisi guca í'cu' ne zeu':
ni hribaque', ni hracua' gucoou' zeneu'.

De dxi lii gushañeeu' de hra lídxinu,
hriasacaanda' hreguuya' xcuzina lu':
xpladuyú lu' xninchaa lu' ne xquiiche lu',
de dxi zeelu' guiraani' neshe' hrilú.

Ora hrase', ora hribáne'
lii zuguaa lu' lu xquendabiaane'.
Ya que sha pa huandí' ma' zeu'
shabayuxhe' gu'yu' tu guseendaneu'.

Yanna ma stale binni hruuya' ni':
Guendasheela' nuu yanna cadi dxandi'.
Hrati yuze ne bere, la' pa' huadxí...
ora que si hruluí guiraani' huandí'.

Pa ñuu xquendabiaanilu' liá,
que ñuu dxi nizá lu' zacá.
Canani'u guleeu guixhi' lua'.
¡Co' sha shuncu! Pa nga ni...
¡Nuu hru' gunaa'!

Letra de Juan Stubi y Taquio Nigui

 

Ropaje

De la milpa venía en la tarde un jueves.
Por la ladrillera se me alborotó el corazón,
era que tú, mujercita, me dejaste.
¡Que dirán todos! que tú también eres de esas.

Demasiados errores tuviste,
al no decirme que te ibas:
desvariaste y te fuiste:
hasta mis trapos te llevaste.

Desde que dejaste nuestra casa,
adormilado me levanto y veo tu cocina:
utensilios, metate y tus platos,
desde que no estás están boca abajo.

Dormido o despierto
siempre estás en mis pensamientos.
Si de verdad ya te fuiste
con alguien regresame mis ropas raídas.

Mucha gente comenta:
Hoy las bodas parecen mentiras.
Se sirve res, gallina y corona de flores en la tarde...
en eso todo parece real.

Si fueras una dama, mujer,
no terminarías de esa manera.
Pregonas que me quitaste una venda.
¡Tampoco querida! Si a eso vamos...
¡Aún hay mujeres!

Traducción de Oscar Toledo Esteva.

 

Gunaa' nibiina

Guiraa' hra'bica na' ya'se,
gunaa' nibiina,
ya'se, ni nanna hranashí.

Bizeete

Na' naca' scasi ti guiiña yaa',
gunaa' nibiina,
nayaana', ne nanixhe.

Bizeete

¡Ay!, gunaa' nibiina stine,
gunaa' nibiina,
liinga shunca stine.

Bizeete

Zabe'cabe na' dxi ganaxhiee'lii,
gunaa' nibiina,
ne nabé qui zusiaanda' lii.

Ti dxi zire'lu hra yu'du
gunaa' nibiina,
ora bíya' zidi'du.

Bizeete

Sicarúpe bidaani' neelu,
gunaa' nibiina,
zaca'na' ti shunaxhi lii.

Bizeete

Za'cu ti cayanaxhiee'lii,
gunaa' nibiina,
hracala'dxu', jma ganaxhiee'lii.

Bizeete

Pa ma bidiee' lii guendanabani stine,
gunaa' nibiina,
shiru' hracala'dxu', hracala'dxu' má.

Za'cu ti cayanaxhiee'lii,
gunaa' nibiina,
hracala'dxu', jma ganaxhiee'lii.

Bizeete

Pa ma bidiee' lii guendanabani stine,
gunaa' nibiina,
shiru' hracala'dxu', hracala'dxu' má.

Traducción: Oscar Toledo Esteva

 

La Llorona

Todos me dicen; el negro,
llorona,
negro pero cariñoso.

Estribillo

Yo soy como el chile verde,
llorona,
picante, pero sabroso.

Estribillo

¡Ay! de mi llorona,
llorona,
tú eres mi shunca.

Estribillo

Me quitaran de quererte,
llorona,
pero, de olvidarte nunca.

Salías del templo un día,
llorona,
cuando al pasar yo te vi.

Estribillo

Hermoso huipil llevabas,
llorona,
que la virgen te creí.

Estribillo

Si porque te quiero, quieres,
llorona,
quieres que te quiera más.

Estribillo

Si ya te he dado la vida,
llorona,
que más quieres, quieres más.

Si porque te quiero, quieres,
llorona,
quieres que te quiera más.

Estribillo

Si ya te he dado la vida,
llorona,
que más quieres, quieres más.

 

 

Ti Feu

Saa' guinícabe na' xpadua huíine
saa' guinícabe quepe che iní lu,
shíndi donda ni napa' ti feu na'
saa' guinícabe na' xpadua huíine
shíndi donda ni napa' ti feu na'

Lii ma nannu ca feu nga hranaxhi'
hrudí guidubi ladxidó'
ne zachaganá ne lii

(Se repite)

Lii nga nannu pabiá nga nadxieelii
ladxiduá' nga nadxiee' ne lii
pa guiní cabe na' neza lú'lu
gudxi lácabe na' nga xpidó'lu

Lii ma nannu ca feu nga hranaxhi'
hrudi guidubi ladxidó'
ne zachaganá ne lii

(Se repite)

Lii nga nannu pabiá nga nadxieelii...

Lii ma nannu ca feu nga hranaxhi'...

Versión en zapoteco: Juan Luis Toledo

 

El Feo

Que murmuren de mí, vida mía,
deja que lo hagan, no digas nada,
qué culpa tengo si soy un feo,
que murmuren de mí, vida mía,
qué culpa tengo si soy un feo.

Tú sabes que un feo sabe amar,
entrega todo su corazón
y te llevará al altar.

(Se repite)

Tú sabes cuánto te amo,
mi corazón te ama tanto;
si murmuran de mí en tu presencia,
diles que soy tu ídolo santo.

Tú sabes que un feo sabe amar,
entrega todo su corazón
y te llevará al altar.

(Se repite)

Tú sabes cuánto te amo...

Tú sabes que un feo sabe amar...

Autor: Demetrio López López "Deeme"

 

La Petrona

Ndí ngá son ni la' Petrona
Cheguunda'ni diidxazá..... (se repite)
Purtí dúnábee huaxhie'binnixquíidxé'
hrienechaahui' didxastiá..... (se repite)

Nécape' nuu tu hridxiichi'
quépe hrisa'la'dxe' lá.....
Shi dónda napa' tí hruunda' ca son hrí
ne diidxá ni guleniá'.....

Lii hrunibio'u na', Petrona,
Guiruti' qui hrunenaya'.....
Pa nuzabe' shisha dónda, Petrona;
dónda tí pur lii hresaaya'.....

Purtí no'u Shandú niré'nu.
¡Nisi zacanga hrini'lu!.....
Gudi'di Shandú, yanna ma nou', PASCUA
tí gu'ya cou' gale Niñu.....

Ora gudiide' hra li'dxu'
neegue' huadxí, bia'zécanda.....
na nñióu': Hraca' zeeda' sheelalu' Tona.....
nee pe' shiana no'u: ¡"Nin ñaanda"!.....

Tonahuiini. Lii ma nannú',
cayune' guiraa' ni no'u.....
Abati' huachee' ne lii ¡Nja Petrona!
Shi gúcca sha ma qui nou'.

Autor anónimo. Versión de Eustaquio Jiménez Girón.

 

La Petrona

Éste es el Son de Petrona,
que canto en zapoteco;
porque muy pocos paisanos
entienden bien el español.

Aunque hay gente que se molesta,
me tiene sin cuidado.
No tengo culpa si canto esta canción
con el idioma con que yo nací.

Tú me conoces, Petrona,
a nadie he lastimado;
si cometí alguna falta, Petrona,
mi amor por ti ha sido.

Dijiste que podríamos salir en "Todos los Santos",
pero siempre dices así.
Pasó "Todos los Santos", y ahora dices:
"Hasta la Navidad, para que veas el Nacimiento."

Cuando pasé por tu casa, ayer por la tarde,
ya oscureciendo, dijo tu mamá:
"Allá viene tu esposo."
Y airada exclamaste: "Ni soñarlo"

Petronita, tú sabes bien,
que hago lo que tú dices.
En nada te he fallado Petrona,
¿Qué ya no quieres conmigo?

Traducción de Oscar Toledo Esteva.

 

 

Volver a la página principal diidxazá